- Раскажы.
Быў летні месяц сорак другога года. Дыверсійная група прыехала ў прыдняпроўскую вёсачку з сямі хатак - Картон. А паабапал яе раскінуўся стары бор. Маладыя хлопцы-партызаны на чале з Раманам спыніліся на адпачынак. З імі быў баяніст. «Палонны» - так яго звалі хлопцы. Ці таму, што ён з нямецкага палону ўцёк, ці таму, што яго забралі і прывезлі ў атрад разведчыкі ад жанчыны, у якой ён жыў. Іншы раз яго бралі з сабой дыверсанты, хаця на заданні пакуль што ён не хадзіў. Граў ён на баяне выключна. Не злазячы з калёсаў, баяніст зайграў. З усіх хат на музыку пачалі збягацца дзеці, падыходзіць старыя жанчыны. Раман глядзеў на людзей і раптам аж здзівіўся: каб у такой глухой вёсачцы была на рэдкасць такая прыгожая дзяўчынка. Ёй было тады гадоў пятнаццаць. Апранута яна была не па-сялянску. У цёмна-сінім шарсцяным плацці з чырвонымі коймачкамі на накладной кішэні, з якой тырчаў ражок белай насоўкі, на нагах туфлі на высокіх абцасах. Раман падышоў да яе, а з чаго пачаць размову - не знайшоўся, і ён выцягнуў у яе з кішэні насоўку.
- Вазьміце, - сказала дзяўчына і адступіла назад.
Раман якраз не пра гэта думаў, ён хацеў загаварыць з ёй.
- Не, не, мне не трэба. - Ён ступіў крок да яе.
- Я дару, а ад падарунка не адмаўляюцца.
- Я ж, як злодзей, выцягнуў сам.
Дзяўчынка ўзяла насоўку, патрымала крыху і паклала ў кішэню Раманавай гімнасцёркі.
- Цяпер вы будзеце памятаць, што я падарыла.
- Та-ак, буду памятаць.
Раман з баяністам пайшлі начаваць у тую хату, дзе жыла дзяўчынка. Лена, як называла яе гаспадыня, узяла баян і нядрэнна іграла. Нарадзілася і расла дзяўчынка ў Менску. Вучылася ў музычнай школе. А калі пачалася вайна, бацька надзеў вайсковую гімнасцёрку са шпаламі на пятліцах, забраў яе, маці, і яны паехалі на ўсход. На адной станцыі наляцеў фашысцкі самалёт. Маці тады загінула. Бацька пайшоў далей на ўсход, а Лена засталася ў Картоне.
У Рамана тады закруцілася ў галаве. Закончыцца вайна, Лена падрасце, сам ён за гэты час узмужае і яе не пакіне. У Лены нікога няма, ніякай радні. У тую ноч Раман з ёй прагутарыў да раніцы. Ён дамовіўся, што яна пяройдзе ў вёску да Раманавай маці. Вось толькі пагаворыць з маці, раскажа ёй, што дзяўчынка сірата, і тая згодзіцца, яна душэўны і жаласлівы чалавек.
Прайшло тыдні два. Раман з'ездзіў да маці, запэўніў яе, што Лена сумленная дзяўчынка, і дамовіўся, каб яна жыла ў іх. Цяпер ён ехаў верхам на кані ў Картон задаволены. А хлопцы яго засталіся ў лесе. Яны са снарадаў выплавяць тол і ўвечары прыедуць у Картон на калёсах і забяруць Лену.
Раман спешыўся каля хаты, дзе жыла Лена. Каня ўвёў у двор. Лена сустрэла Рамана на парозе ў сенцах і паведаміла, што ў іх абедаюць двое партызан-разведчыкаў, якія ўбачылі Рамана праз акно і сказалі, што ведаюць яго.
- Я сам буду з тваёй гаспадыняй гаварыць. Скажу, што ты паедзеш у атрад, а там на самалёце паляціш на Вялікую зямлю.
- А што гэта за «Вялікая зямля»? - шэптам запытала Лена.
- Гэта - Савецкі Саюз.
- Ведаеш, як я пакутую тут. За тое, што я адзелася тады і выйшла да вас, яна ледзь мяне не з'ела. А чаго, я сама не ведаю. Хутчэй бы мне адсюль вырвацца. Ніхто не ведае, адна я, што прыязджаў да гаспадыні яе брат з Менска. Ён там вялікая шышка ў немцаў. Я не спала і падслухала. Яшчэ ён гаварыў, каб яна мяне трымала, як камісараву дачку, затое яе не зачэпяць бандыты. Гэта ён вас так называў.
- Зразумела, ціха. Пойдзем у хату, - апошнія два словы Раман сказаў гучна.
За сталом сядзелі знаёмыя Раману партызаны. Перад імі стаяла бутэлька з недапітай самагонкай. Гаспадыня корпалася ў парозе каля печы. Раман прывітаўся.
- Цешча жывая, якраз трапіў у час, а то мы б дапілі, - сказаў адзін з партызан.
- Нічога, нічога, скажы, Раман, што для цябе знойдзецца. Гэта ж зяць мой будзе, - хітра бліскала вачамі гаспадыня.
- У вас жа дачкі няма, - прабасіў усё той жа партызан.
- А як жа, а гэта, - яна паказала рукой на Лену.
- Яна не ваша, - сказаў другі.
- Ну і што? Прыёмная, а я ёй усё роўна як маці.
Раман маўчаў з нейкім гнятучым прадчуваннем. Здавалася, забраў бы Лену і паехаў адсюль, але ж трэба хлопцаў чакаць. А Лена не зводзіла з яго вачэй. Яна глядзела, як ён паставіў каля грубкі аўтамат, глядзела, як ён расшпіліў каўнер гімнасцёркі і сеў на лаве каля краю стала. Здавалася, што яна хоча нешта яму сказаць. Але ўмомант адскочыла і села паблізу Рамана, калі гаспадыня буркнула, чаго яна снуе пад нагамі.
- Вось і паўлітэрка зяцю, - ставячы бутэльку на стол, сказала гаспадыня.
- Не, я не п'ю, забярыце яе назад, - адказаў Раман і мелькам глянуў на Лену.
Дзяўчынка з нейкай пакрыўджанай радасцю глядзела на гаспадыню, і яе позірк нібы гаварыў: «Глядзі вось, які ён, бутэлькай не купіш...»