Прыгожая дзяўчына расцвіла яшчэ больш. Затурбаваліся і бацькі, каб найлепш выдаць замуж сваю паненку. Яны наладзілі розныя сувязі, вазілі нават сваю дачку ў Варшаву на вечары. Маёнтак над Віслай пачалі наведваць гжэчныя, сталыя жаніхі. Але Фрося дзяўчына, як кажуць, з характарам, увесь час была незалежнай. Яна была з усімі ветлівая, але ў душы трымала толькі Андрэя. Калі, бывала, хто да яе датыкаўся, адразу ж адпрэчвала яго, з-за чаго з маці былі нярэдкія непрыемныя сутычкі.
Адна сур'ёзная спрэчка з бацькамі адбылася якраз перад прыездам Андрэя. Лазоўскія былі недзе ў Варшаве, калі Андрэй ступіў на парог маёнтка. Ён нібы асляпіў Фросю. Яна жмурылася, выцірала слёзы і гаварыла, што калі яшчэ яны на год разлучацца, дык яе аддадуць замуж. Андрэй разгубіўся, а яна ўгаворвала яго застацца дзе-небудзь у Варшаве і не вяртацца дадому. Андрэй завагаўся. Што ў яго на радзіме? Ну, бацька дасць кавалачак пясчанай зямлі на беразе Дняпра - і разжывайся сын з паненкаю. Застацца ў Варшаве, шукаць работу? А што ён умее? Апрача сілы няма нічога. І ўсё ж Андрэй пачаў угаворваць дзяўчыну паехаць з ім. Калі Фрося пераканалася, што Андрэй не застанецца, яна набралася мужнасці пакінуць маёнтак і паехаць з каханым чалавекам. Хто яго ведае, у чым большае шчасце: ці ў раскошы з нялюбым, ці ў горы з любімым чалавекам? Толькі вядома, што больш не вытрымліваюць першыя. А Фрося была шчаслівая - яна нарадзіла шасцёра дзяцей: трох сыноў і тры дачкі. І вось адна з іх - Раманава маці.
Толькі на старасці вайна разлучыла Фросю з Андрэем. Дзядуля якраз быў у свайго зяця, старшыні калгаса, камуніста, які да самага прыходу немцаў займаўся гаспадарчымі справамі, эвакуіраваў жывёлу на ўсход. Гітлераўцы наляцелі знянацку, і дзядуля разам з зяцем і дачкой ледзьве паспелі пераехаць цераз Дняпро і заехалі аж у Саратаў, за Волгу, а бабуля засталася з Раманавай маці.
Неяк зайшоў да іх у хату гітлеравец і загаварыў на змешанай беларуска-польскай мове. Бабуля з ім загаварыла па-польску. Гаманілі доўга. Гітлеравец прыкінуўся палякам і выказаў сваю нянавісць да савецкіх людзей. У бабулі тры сыны афіцэры на фронце. І яе вельмі зняважылі словы чалавека адной крыві. Яна выказала таму нянавісць да фашыстаў і сказала, што іх усё роўна чакае пагібель. Гітлеравец скрыгатнуў зубамі і сказаў:
- А ты ведаеш, што з гарышча твайго маёнтка мярзотнікі-палякі ў трыццаць дзевятым годзе забілі майго бацьку, палкоўніка. Я потым туды папрасіўся і столькі крыві пусціў... але думаю, што яна не адкупіла кроў майго фатэра. Сярод забітых мною быў і Лазоўскі. Я сын вялікай Германіі, а то быў твой брат. - І ён пусціў кулю з аўтамата ў грудзі старой Фросі.
Бабуля яшчэ паўдня была жывой і толькі на захадзе сонца закрыла вочы.
Раман, наплакаўшыся, стомлены дарогай, папрасіў маці, каб чаго падаслала на падлогу.
- Я пасцялю, сынок, але яшчэ рана, сонца не зайшло.
Раман ведаў перакананні маці, што калі ляжаш на захадзе сонца, дык сон будзе цяжкі. Яна нават ставіла ложак і слала пасцель, каб узгалоўе было на ўсход, маўляў, калі сонца ўсходзіць, яно падымае чалавека, тады лёгка ўставаць. Сцвярджала, што хвораму і параненаму чалавеку таксама значна цяжэй у час захаду сонца, чым раніцай. Раней хлопец гэтаму зусім не верыў, але назіранні і свой вопыт пацвердзілі довады маці. Сапраўды, паранены адчувае сябе горш увечары і ноччу, чым раніцай і ўдзень. Праўда, залежыць гэта ад сонца ці не, Раман не ведаў. І цяпер сын не пярэчыў маці. Ён сеў за стол, падпёр рукамі галаву і маўчаў. Маці паглядзела на сына і сама адступіла ад свайго пераканання. Паслала на канапе, якая была пасечана асколкамі, а замест ножкі пад яе была падстаўлена ржавая, з прагарэлым дном каструля. Сама маці лягла не скора. Яна хадзіла з кута ў кут, выходзіла на двор, стаяла падоўгу ля дзвярэй, нібы чакала каго. Сялянцы хацелася пачуць у сваім двары, як жуе жвачку карова, як рохкаюць свінні, галгочуць гусі, лапочуць крыламі куры, якія ўзлятаюць на седала, але нічога гэтага не было ў яе. Не было да чаго прыкласці рукі. Усе работы, якіх было процьма, былі мужчынскія. Трэба было адрамантаваць хату, збудаваць які-небудзь хляўчук, набыць парсючка або цялушку. Быў пры маці сынок, які ўжо мог тое-сёе зрабіць за мужчыну, дык і таго праглынула праклятая вайна. А Раман, можа, і пабудзе яшчэ з дзянёк, а далей нельга - экзамены трэба здаваць.
Калі лягла спаць маці, Раман не чуў. Разбудзіў яго пад раніцу якісьці грукат на падлозе. Гэта, нібы коні, гарцавалі пацукі. Раман расплюшчыў вочы і пачаў за імі назіраць. Хвастатыя істоты барабанілі косткай ці сухаром, адбіралі адна ў адной, кідаліся ў дзюрку пад падлогу, зноў выскоквалі. Раман устаў, і яны ўраз схаваліся. Ён знайшоў старую заваксаваную шчотку і заткнуў ёю дзюрку. Няхай хоць маці з сястрою паспяць. Але дзе там! Толькі лёг, яны зноў зачэкалі: «чэк-чэк-чэк...» і пачалі грызці шчоткі і падлогу побач з ёй. Раман ваяваў з імі да таго часу, пакуль зусім не развіднела. Толькі тады яны заціхлі недзе ў цёмных норах пад хатай. А ён ляжаў і думаў, што зрабіць сёння тут за дзень. Можна было б разабраць якія бліндажы ды прыцягнуць хоць некалькі бярвенняў, але ж падыходзіць да іх боязна, можна наткнуцца на міну. Зразумела, такія міны, на якой падарваўся брат, ён ведае і нават можа іх абясшкодзіць. Яны над зямлёю - на калках, а ад іх адыходзіць тоненькі нацягнуты дроцік, а вось тыя, што ў зямлі, без мінашукальніка або даўжэзнага штыра не знойдзеш. Раман палезе на дах і хоць крыху залатае яго, каб не так ужо ліло ў хату, калі ідзе дождж.