З задумення Рамана вывеў хлопец, які злез з верхняй полкі і сеў насупраць. За ўвесь шлях Раман яшчэ не прамовіў і слова.
Было цёмна, калі сеў у вагон, і ён крышку падрамаў, нахіліўшыся на столік, а потым глядзеў у акно.
Цяпер Раман заўважыў, з якой цікавасцю хлопец разглядаў на яго расшпіленым кіцелі ўзнагароды, глядзеў на плечы, нават кінуў позірк на мічманку, якая вісела на вагонным кручку.
- Скажыце, калі ласка, - не вытрымаў ён, - што гэта ў вас за форма?
- Флоцкая, - адказаў Раман.
- Прабачце, але я прачытаў на вашым медалі, што вы партызан. А я ніколі не бачыў партызан і падумаў, што гэта яны ў такой форме ходзяць. Не, спачатку думаў, што вы з гандлёвага флоту, бо без пагонаў, а потым... - паціснуў плячамі хлопец.
- Ну, вось і ўбачылі партызана.
- А куды вы едзеце? - запытаў хлопец.
- На Чорнае мора, вучыцца.
Хлопец усміхнуўся і паглядзеў Раману ў вочы.
- Чаго вы смеяцеся?
- Я таксама еду вучыцца, але ж не на мора, а ў горад.
- І я ў горад.
- Паступаць?
- Куды? - перапытаў Раман.
- Я, напрыклад, еду паступаць у вышэйшае мараходнае вучылішча.
- А што - ёсць набор?
- Ёсць.
- У аб'яве пішуць?
- Гэта першы набор. Вучыцца пяць з паловаю гадоў, забеспячэнне дзяржаўнае, даюць форму. Яшчэ што? Трэба здаць уступныя экзамены. Так, яшчэ - тры факультэты: суднавадзіцельскі, суднамеханічны і радыё.
- Вас выклікалі? - запытаў Раман.
- Не, я вязу з сабою дакументы і буду здаваць уступныя экзамены.
- Гм, - Раман рукой крануў кішэню, дзе былі яго дакументы.
У думках ён вярнуўся сам да сябе. І толькі на імгненне аднекуль з далечыні з'явіліся мілыя вільготныя вочы Надзі, паглядзелі з сумам, а потым яна ўся: кранула губамі, але голасу Раман не пачуў. І адразу ж знікла.
- А што, калі мне паступіць? - хацеў падумаць, але словы самі вырваліся з вуснаў Рамана.
- Вы дзесяць класаў закончылі? - запытаў хлопец.
- Не, тэхнікум.
- Гэта ўсё роўна. Давайце прыедзем і разам будзем паступаць. Вучылішча добрае, мне пра яго расказвалі. Там рыхтуюць капітанаў, інжынераў для замежных плаванняў.
Чым бліжэй пад'язджаў Раман да Чорнага мора, тым больш у думках аддаляўся ад яго і ўжо недзе вітаў то на паралелях ля экватара, то ля Сінгапура, то ля Рыо-дэ-Жанейра, Нью-Йорка. Раману здавалася, што ён ужо ўчапіўся за ланцужок, які зменіць напрамак яго жыцця. Ён зменіць яго, і Надзя ўпэўніцца, што разлука была неабходная, каб ён мог набраць вышыню. Ён пойдзе па адрасе, куды трэба з'явіцца, і скажа там, каб яго не чакалі, а сам у мараходнае... Не, а навошта дакладваць? Не прыехаў, і ўсё. Хіба тут так ужо яго чакаюць? Ці на самай справе ім бандыты так ужо спаць не даюць?..
- Значыць, і я еду з вамі паступаць! - узнёсла выпаліў Раман і палез у кішэню. - Вось мой дыплом, пашпарт, вайсковы білет, застаецца напісаць заяву. Толькі медыцынскай даведкі няма.
- Медыцынскую камісію праходзяць на месцы.
- О, гэта зусім добра. Я быў паранены, але ж не знявечаны. Я здаровы, - з хваляваннем сказаў Раман.
- Вы паступіце, - паглядзеўшы на дыплом, сказаў хлопец.
Раман ужо ўяўляў сябе ў вышэйшым мараходным. Яго прымуць, уступныя экзамены ён вытрымае. І больш ніякай перашкоды Раман не бачыў, каб не быць там...
Аднак на першым жа кроку ў вучылішчы ў яго адбылася непрыемнасць. Далі запоўніць анкету, дзе ён напісаў, што жыў на часова акупаванай тэрыторыі з VIII.1941 г. да IV.1942 года, а потым быў у партызанах. У прыёмнай камісіі Раману адразу ж сказалі, што дакументаў ад асоб, якія пражывалі на акупаванай тэрыторыі, пакуль што не прымаюць. І калі да гэтага Раман вагаўся, паступаць ці не паступаць у мараходку (бо гэта рашэнне з'явілася незнарок), то цяпер ён усур'ёз расхваляваўся. Як гэта так? Няўжо ён у вайну не здаў экзамен на сваю стойкасць? Усе не выпрабаваныя жыццём юнакі без ніякіх сумненняў прызначаюцца ў групы для здачы экзаменаў, і толькі таму, што ім пашанцавала ў час вайны жыць у Ташкенце, Уфе, Тбілісі. Раман пачаў абурацца, але яго і слухаць не хацелі. Тады ён вырашыў зайсці да начальніка вучылішча. Там сутыкнуўся з флагманскім сакратаром вучылішча - старшым лейтэнантам. На Раманава шчасце, старшы лейтэнант аказаўся беларусам, і ён вельмі ўзрадаваўся, калі ўпершыню ў гады вайны ўбачыў жывога сведку з яго радзімы. Ён цікавіўся не толькі біяграфіяй Рамана, але падрабязна распытваў пра жыццё і барацьбу беларусаў. Потым ён узяў Раманавы дакументы і разам з ім пайшоў у прыёмную камісію. Раман чуў, як флагманскі сакратар спрачаўся з старшынёй прыёмнай камісіі.