- Загад загадам, - казаў старшы лейтэнант, - а ў дадзеным выпадку няхай хлопец здае экзамены, яго лёс вырашыць мандатная камісія.
- Няхай ідзе ў карабельнабудаўнічы, а так дарэмна патраціць час, - гаварыў старшыня камісіі. - Давайце прыму, але ж ведаеце, што мне за гэта будзе...
Невядома, хто быў больш рады з землякоў такой сустрэчы. Старшы лейтэнант назначыў на вечар спатканне з Раманам. Раман з ахвотай згадзіўся сустрэцца. Вельмі хацелася паглядзець на мора.
А вось і мора. Яно падобна на вока велізарнейшай жывёліны, і бачыш ты яго толькі частку. О, зусім яно не падобна на нашы шырокія рэкі і вялікія азёры. Яно неяк гарою і чаму толькі не выроўніваецца і не залівае зямлю? Не, гэта Зямля надала яму такую форму, і яно не ў сілах самастойна парушыць яе.
Раман вышэй узняў галаву. З мора набег густы струмень свежага паветра і абдаў твар.
Здаецца, што там, удалечыні, мора хвалюецца беспарадкава і ад гэтага хвалявання пляж пакрываецца мноствам залатых пясчынак і рознымі адшліфаванымі каменьчыкамі. Вада часта мяняе сваю афарбоўку, то робіцца сіне-чорнай, то колеру сталі з ружовым адлівам, то зноў становіцца цёмна-зялёнай. А якое яно магутнае, гэтае мора! Здаецца, што ў параўнанні з ім вецер, які ганяе туды-сюды лёгкія хмаркі, - нішто.
Раман, нагледзеўшыся на мора, уявіў сябе маленькаю пясчынкаю, якая зусім нічога не варта, калі адарвецца ад сваёй роднай зямлі. Ён зажмурыў вочы і там, недзе далёка-далёка, убачыў маленькую хатку, сваіх бацькоў. Яны нічога не ведаюць, што іх сын ужо не збіраецца хадзіць па тарфяністых балотах, пясчаных дарогах і глухіх барах, а па цяжкіх, бязмежных марскіх шляхах.
Хлопец страсянуў галавой і нібы прачнуўся.
«Не, узяўся за гуж, дык не кажы, што не дуж», - падумаў ён і пайшоў назад у будынак, за ўваходнымі дзвярамі якога на ўсю даўжыню сцяны было напісана: «На моры - значыць, дома, на беразе - у гасцях».
Прайшло некалькі дзён. Хлопцы, якія нядаўна закончылі па дзесяць класаў і ехалі паступаць, прывезлі з сабою па чамадану кніжак. Цяпер яны нервова гарталі іх, задавалі адзін аднаму пытанні. Раман слухаў і радаваўся, што можа адказаць на любое іхняе пытанне. Здаваць трэба было якраз тыя прадметы, на якія звярталася вялікая ўвага ў тэхнікуме. Бадай, самым цяжкім для ўсіх была медыцынская камісія і фізічная падрыхтоўка. Так гаварылі ўсе хлопцы, якія паступалі на суднавадзіцельскае аддзяленне.
А Рамана гэта не хвалявала. На медыцынскай і фізічнай камісіях атрымаў станоўчыя ацэнкі. Можа, вайна і беларускія лясы ўдасканалілі яго прыродныя дадзеныя, а можа, лазанне па дрэвах у дзяцінстве загартавала яго мускулы, і Раман тройчы на руках падымаўся па канаце да высокай столі спартыўнай залы. Толькі неўрапатолаг зрабіў заўвагу, каб ён так не хваляваўся. А Раман чым бліжэй было да мандатнай камісіі, тым больш хваляваўся. Але калі ўвайшоў у пакой, дзе сядзелі сем членаў камісіі, адразу ж памужнеў. Флагманскі сакратар чытаў Раманавы анкетныя дадзеныя. Ён выразна падкрэсліваў інтанацыяй тыя пункты, дзе значылася, што Раман актыўна змагаўся ў тыле ворага. Нават сам падкрэсліў, што з шаснаццаці гадоў; неяк мімаходзь сказаў аб пражыванні на акупаванай тэрыторыі. Надзьмуты маёр, які быў да гэтага знаёмы з анкетай, загадаў сакратару прачытаць гэты пункт яшчэ раз. Раман глянуў на маёравы пагоны і падумаў, што ён, відаць, такі ж самы, як і палкоўнік у Днепра-Дзвінскім параходстве. «Хаця б яму не было ўсё вядома, куды ехаў і куды трапіў я, тады ўсё, лічы, прапала», - падумаў хлопец.
Старшы лейтэнант паўтарыў пункт з анкеты, але ніхто ніякіх пытанняў больш не задаў. Толькі начальнік вучылішча падазваў Рамана бліжэй да сябе, пакруціў на яго грудзях партызанскі медаль і ціха сказаў, што ён такога не бачыў. З хвіліну стаяла маўчанне, а потым начальнік сказаў:
- Ідзіце, вам паведамяць.
Раман пайшоў за дзверы нібы з параненым сэрцам. Выйшаў у вестыбюль і не ведаў, што рабіць. Падышоў да акна, плюнуў у куток і рашыў: «Калі мне не давяраюць плаваць па морах і акіянах, не паплыву і па рэчках. Паеду і буду прасіцца ў свой педінстытут. Там мяне зразумеюць».
Каб не распальваць больш сябе, Раман вырашыў крыху развеяцца: схадзіць у парк і на развітанне пакупацца ў моры, бо дома на радзіме ўжо будзе халодная вада. Не паспеў зачыніць за сабой дзверы, як раптам пачуў, што за ім хтосьці бяжыць. Ён азірнуўся.
- Куды ты? - запытаў яго зямляк і з радасцю абхапіў Рамана за плечы, закруціў яго ля парога. - Прынялі, цябе прынялі, разумееш?..
- Што вы?.. Я не веру, я ўжо вырашыў ехаць дамоў.
- Прынялі. Праўда! Пасля некаторых дэбатаў начальнік сказаў: «Няхай хоць адзін партызан бараздзіць моры і акіяны. Я гэтага беларуса прыму». А ты... дадому. Вось куды глядзі, - флагманскі сакратар паказаў на плакат.