- Так: «На моры - значыць, дома, на беразе - у гасцях», - яшчэ раз прачытаў Раман.
XIV
Гора не ходзіць адно, яно, нібы шкодная бацыла, якая трапіла ў спрыяльнае асяроддзе, аслабляе арганізм, куды лёгка можа пранікнуць любы мікроб.
Сям'ю Валенцікаў гора нібы падсцерагала на кожным кроку. Мала таго што бацька ў такім становішчы, дык і Вера, цяжарная, атрымала ад начальніка штаба часці паведамленне, у якім гаварылася, што яе муж, маёр Міхаіл Яўстахавіч Сініцын, загінуў у Маньчжурыі і пахаваны з усімі вайсковымі пашанамі.
Усхваляванае і радаснае пісьмо ад Рамана Надзя нікому не паказала. Загінуў Верын, дык няхай ніхто нічога не ведае і пра яе хлопца. Надзя ўжо некалькі разоў бралася напісаць адказ, але пра што яна будзе пісаць? Пра Верыны слёзы, лаянкі маці, стогны бацькі? А што ён паможа? Пра асабістае жыццё таксама няма чаго пісаць...
Неяк у нядзелю да Надзі зайшла дачка настаўніцы, якая пасялілася нядаўна ў вызваленым пад кватэру класе, і запрасіла пайсці разам у парк. Калі яны прахаджваліся па алеі, да іх падсуседзіўся мужчына. Яму было, відаць, за трыццаць. Надзя і не падумала, што ён можа мець яе на ўвазе. Тым больш што зусім непрыгожы: невысокага росту, з тоўстым жыватом, прыплюшчаным малым носам, невыразнымі вачамі. Загаворваў ён больш з Надзяй, бо тая дзяўчына была яшчэ маладзейшая. Надзя ўжо памкнулася сказаць, каб ён ішоў сваёй дарогай, але той прызнаўся, што ён даўно ведае яе і Рамана. Мільганула думка, што гэта Раманаў знаёмы, і яна стрымалася. Ён працягваў хваліць Надзю.
- Я зусім недалёка ад вас жыву і часта ўвечары спецыяльна выходжу на вуліцу, саджуся на лаўку, каб убачыць вас і палюбавацца. Раней вы часта гулялі па маёй вуліцы, а цяпер нешта не відаць, - гаварыў мужчына.
- Вы ведаеце Рамана? - запытала Надзя.
- Добра.
- І ведаеце, куды ён паехаў?
- Так. Ён у партызанах быў у нашых краях.
Надзя паглядзела на яго больш уважліва.
«О, ён, напэўна, Раманаў знаёмы па партызанах», - падумала дзяўчына.
- Давайце пазнаёмімся, - прапанаваў ён.
- Валя, - напаўголаса адказала сяброўка.
- Надзя.
- Раней, ведаеце, якія дурныя людзі былі? Самі бацькі не давалі імя, а беглі ў царкву. Поп паглядзіць у кніжку з імёнамі і па чарзе называе. Вось мне і выпала - Ісідар.
- Дык у нас жа такіх няма, - заўважыла Надзя. - Сідар ёсць.
- Гэта калі я ў інстытуце вучыўся, дык там мне прыставілі літару «І».
- Ды галоўнае добрую літару: з кропкай наверсе, - засмяялася Надзя.
- Маці мая расказвала, што ў яе родзе нехта быў з вялікім носам, і яе дзявочае прозвішча Носава. А па бацькавай лініі былі спрадвечныя цесляры, дык іх Касякамі празвалі. Я і ёсць Сідар Касяк.
Надзі хацелася пагаварыць пра Рамана, і яна запытала:
- А як разумець прозвішча Зімін?
- Зімін? - паўтарыў Касяк. - Паходзіць, відаць, ад холаду, ад нечага зімняга.
- Ой, лухта гэта ўсё!
Касяк заўважыў, што не варта пакуль што дзяўчыне гаварыць дрэннае пра яе хлопца. Трэба лепш выпытаць, куды ён знік, тады будзе ясна, як дзейнічаць далей. І ён запытаў:
- А куды паехаў Раман і наколькі?
- Калі ён ваш знаёмы, дык вы павінны былі ведаць, - падазрона паглядзела Надзя на Касяка.
- Мой зямляк, вучыўся разам з ім, але я ў апошні час яго таксама не бачыў. Хацеў бы Раманаў адрас мець, можа б, пісьмо напісаў калі яму.
Надзя спачатку не хацела гаварыць, а потым перадумала і сказала.
- О, вышэйшае мараходнае. Там вучыцца не менш пяці гадоў, а закончыць - дык памінай як звалі. Сёння тут, а заўтра там, - узнёсла сказаў Касяк.
- Што гэта значыць? - запытала Надзя.
- А гэта значыць, што сям'і ў іх ніколі не бывае. У якім горадзе спыніцца, там і жонка. Не тое што я, інжынер, магу прасядзець усё жыццё на месцы.
- Нічога падобнага. Ён вучыцца на суднавадзіцельскім аддзяленні. А капітан далёкага плавання мае права браць з сабою і жонку.
- Так, ён хлопец нішто сабе. У яго будуць жонкі і на моры і на сушы.
- Кепска вы думаеце пра свайго таварыша, - успыхнула Надзя.
- Чаму? І я быў бы на яго месцы такім.
- Вы, напэўна, па сабе і мяркуеце.
- Быў бы ён на маім месцы, мог бы стаць выключным мужам.
- Гэта вы - выключны муж? Пакінулі недзе жонку і самі блукаеце па парку, - засмяялася Надзя, і яе падтрымала сяброўка.
- Каб у мяне была жонка, дык чаго б я тут блукаў?
- Божа мой! І не знайшлі жонку да гэтай пары, - штучна ўздыхнула Надзя.
- Не знаходжу. Вось ужо амаль два гады ведаю вас і не знаходжу падобнай.