Раман увайшоў і яшчэ чамусьці запытаўся, ці можна.
- Зімін! Нарэшце з'явіўся, птах. Праходзь, сядай. - Палкоўнік паправіў накінуты на плечы шынель.
Раман сеў і адразу ж паклаў на стол пісталет. У палкоўніка пабялеў твар, рука машынальна пачала намацваць кабуру свайго пісталета.
- Што, што гэта значыць?! - амаль крыкнуў ён.
- Вазьміце, ён мне не патрэбен.
- А навошта ты яго прынёс сюды?
- Каб здаць вам!
Палкоўнік хуценька ўзяў пісталет, выцягнуў касету, набітую латуннымі клыкамі, пакруціў усё ў руках і паклаў у стол.
- Дзе ты яго ўзяў? - насупіўся палкоўнік.
- Цікава, усе ў мяне пытаюць: дзе я тол узяў, дзе я замежны пісталет узяў. Вам далі, а я сам адабраў у мадзьяра. А вось летась ездзіў дадому і забраў, каб ён не ржавеў у хляве.
- І год насіў?
- Яшчэ б насіў, таварыш палкоўнік. Але праз вас я ледзь глупства не зрабіў учора.
- Чаму праз мяне і якое глупства?
- Пакуль вы мяне піхалі туды-сюды, дык мая дзяўчына замуж выйшла.
- Ну і што? - перабіў палкоўнік.
- Як што? А каб я вас куды накіраваў, а ваша жонка раз - і замуж?
- Няхай, такая яна жонка была б! Столькі жанчын цяпер. Дык якое ж ты глупства хацеў зрабіць?
- Ледзьве не застрэліў яе мужа. Ноч не спаў. Але перадумаў і прыйшоў да вываду, што ён не вінаваты перада мной. Калі і будзе вінаваты, дык толькі перад ёй.
- Правільна, вінавата яна, - цвёрда сказаў палкоўнік.
- Яна таксама не вінавата.
- А хто? - сцяўшы тонкія губы і адваліўшыся на спінку крэсла, глядзеў палкоўнік у вочы Раману.
- Вінавата вайна, смерч, які пранёсся над намі. Ён знішчыў яе хату, прыкаваў да ложка бацьку, і пакуты перамаглі каханне. Цяпер вы павінны даць мне паперу, што мяне адпускаеце на ўсе чатыры бакі, і я буду зусім вольны. У мяне выпісаны білет назад, і я паеду ў сваё мараходнае.
Раман гаварыў, а палкоўнік іграў жалвакамі і штосьці думаў сваё. Ён яшчэ лагодна размаўляў з Раманам, што той зрабіў сумленны крок - здаў пісталет. А цяпер, калі паўстала другое пытанне, пяцідзесяцігадовага палкоўніка нібы хто падмяніў.
- Нікуды ты не паедзеш. Мы будзем цябе судзіць за ўхіленне ад выканання нашага задання.
- Што датычыць майго ўхілення, дык лічу, што мой крок быў сумленны. Я прынясу там Радзіме больш карысці, чым у вас. І мяркую, што кожны чалавек павінен думаць так, шырока. Я ваяваў і думаў, што загіну, але не шкадаваў свайго жыцця дзеля таго, каб добра было не толькі вам, а і ўсім іншым людзям.
- Дай сюды дакументы!
- Якія ў мяне дакументы, - палез у кішэню Раман. - Вось праязны білет, пасведчанне курсанта. А партыйны я паказваў у вучылішчы маёру, а потым успомніў, што нельга было гэтага рабіць. Яго можна паказваць толькі работнікам партыйных устаноў і сакратару партарганізацыі, а больш нікому.
- Ха-ха-ха, - засмяяўся палкоўнік, - ты адукаваны хлопец. - Палкоўнік падсунуў пад настольнае шкло білет і пасведчанне Рамана.
«Так, цяпер паеду, - падумаў і ўздыхнуў Раман. - Не, я зараз жа пабягу да былога камандзіра злучэння, ён мяне ведае. Ці працуе ён толькі цяпер сакратаром абкома партыі?»
- Не, таварыш палкоўнік, я ўсё ж павінен паехаць назад у мараходку.
- Цябе адразу ж адтуль накіруюць пад арыштам назад. Магу даць табе пару дзён на роздум, а потым зойдзеш да нас, і мы цябе накіруем па прызначэнні. Памятай, што ў іншым выпадку ты павінен будзеш выплаціць сродкі, якія страціла дзяржава на тваю вучобу ў тэхнікуме.
- Добра, я закончу мараходнае і тады выплачу.
- Цяпер выплаціш.
- Дык у мяне, акрамя адзення, няма больш нічога.
- У прымусовым парадку будзеш працаваць і выплачваць.
- Добра, я падумаю.
- Ну вось і дамовіліся.
Раман пайшоў, і яму здавалася, што ў яго з'явіўся на шыі ланцуг, другі канец якога шыпіць на падвешаным дроце, цягнецца. Раман прайшоў крыху і азірнуўся. «Ой! - пракаціўся па яго скуры халадок. - Добра, што вырваўся, сюды я больш не вярнуся». І ён амаль подбегам накіраваўся ў абком партыі.
Абком размяшчаўся недалёка, і Раман праз некалькі хвілін ужо быў там. Дзяжурны міліцыянер сказаў нумар пакоя сакратара абкома Паўла Іванавіча. У прыёмнай сакратарка запытала, па якім пытанні Раман хоча зайсці да Паўла Іванавіча.
- Я былы партызан, і мне неабходна зайсці, зразумейце гэта.
- Добра, як ваша прозвішча?
- Зімін, Раман Зімін, - сказаў ён.
Сакратарка знікла за дзвярыма і хутка паказалася зноў.
- Заходзьце.
- Дзякую.
Раман толькі ўвайшоў у другі кабінет, і яму адразу стала радасна. Па ўсім было відаць, што Павел Іванавіч самы большы начальнік за ўсіх тых, да каго ён звяртаўся ў сваім жыцці. На грудзях у Паўла Іванавіча гарэла Залатая Зорка, на плячах - генеральскія пагоны. Ён устаў з крэсла, выйшаў з-за стала і падаў Раману руку.