Пастаяўшы крыху на ганку абкома, Раман вырашыў пайсці ў парк. Парк быў бязлюдны, заснежаны. На галінах дрэў не пінькалі сініцы, не стукалі дзятлы. Толькі ў марозным паветры гулі правады, што наснаваны над цэнтральнай алеяй. Раман трасянуў галавой, глянуў уверх. «Ці гэта ў мяне ў галаве так гудзе?» - падумаў ён і спыніўся каля тоўстага клёна. Раман угледзеўся ў камель, і раптам парк нібы ажыў.
Ва ўяўленні паўстаў той зімовы мінулагодні дзень, калі Раман удзельнічаў у гарадскіх лыжных спаборніцтвах. Ён тады на апошнім крузе, не дабегшы некалькі метраў да фінішу, урэзаўся ў гэты клён, і лыжа зламалася. Якраз уперадзе зайграў духавы аркестр, і Раман хуценька адчапіў зламаную лыжу і пабег па адной. Але хтосьці абышоў яго, і Раман заняў другое месца.
Перад ім і цяпер паўстаў белы разгублены Надзін твар, і здавалася, што навокал чуваць апладысменты моладзі. Надзя не пляскала тады ў далоні, яна напалохалася, калі пачула, як трэснула лыжа і Раман упаў. Гаварыла, што ледзьве не ўскрыкнула, але нехта засмяяўся побач, і яна са злосцю папракнула яго.
Раман уздыхнуў і паціху пайшоў на круты бераг Сожа. Здавалася, і ветру няма, але з рэчкі ён набягаў, халодны, калючы. Па лёдзе даганялі адна другую снежныя пасмы, віхурыліся, вырываліся ўгару і нібы раставалі ў паветры. Бярозкі, што стаялі на беразе і некалі шапталіся ліствою, туліліся, спляталіся галінкамі, цяпер нібы разышліся і былі на пэўнай адлегласці адна ад другой.
«Вось тут мы некалі сядзелі з Галубкай, - падумаў Раман. - Тады гойдаліся сожанскія сярэбраныя хвалькі, дыхаў цёплы, пяшчотны ветрык». Раман крута павярнуўся і хутка пайшоў, нібы хацеў уцячы сам ад сябе. Азірнуўся, глянуў на вежу і вырашыў злазіць на яе, бо калі давядзецца яшчэ быць тут, невядома. Па вінтавой лесвіцы ён шпарка паднімаўся ўверх. У пустой вежы разносілася рэха ад абцасаў, і здавалася, што ззаду ў Рамана яшчэ нехта ідзе. Раман вылез на балкончык і паглядзеў навокал. Ці таму, што зімою Раман ніколі не глядзеў з вежы на горад, ці таму, што закончылася вайна і знялі ўсю маскіроўку, горад быў белы. Толькі чатырохпавярховая школа, у якой жыла Надзя, вылучалася сваёй шарызной. Раман раней і не заўважаў, што школа не тынкаваная. Вунь у той сцяне акно яе пакоя. Цікава, што Надзя цяпер там робіць? Збіраецца, напэўна, на заняткі. Раман звёў позірк са школы, паглядзеў на магутныя краны, што ўзвышаліся над горадам, на вялізны белы элеватар. «Напэўна, ён ужо напоўнены зернем. Будуюць, хлеб вырошчваюць. А я? Трэба ехаць вучыцца. Правільна Павел Іванавіч сказаў».
Раман паглядзеў на гадзіннік і пайшоў з вежы.
XVI
У жыцці, відаць, заўсёды існуе нейкая залежнасць паміж тым, што было і што ёсць. І таму кожны чалавек, якому некалі давялося саромецца сваёй беднасці, не супраць паказаць з цягам часу змены і дасягненні ў сваім жыцці. І асабліва гэта хочацца паказаць таму чалавеку, які быў сведкам мінулага. Праўда, мужчыны больш падкрэсліваюць свае асабістыя, як кажуць, унутраныя дасягненні і, як вынік іх, - пэўныя працы, творы, рэчы свайго ўмельства. А жанчыны ў сваёй большасці любяць моды, утульнасць у кватэры і рэчы, набытыя няважна за чый кошт - мужа ці яе. А гэта, бадай, першаступеннае і асноўнае ў шчаслівым жыцці чалавека.
Калі Надзя запрасіла Рамана ў сваю кватэру, ён з ахвотаю прыняў яе прапанову. Сеўшы ў мяккае крэсла, хлопец задумаўся.
А якое ў Надзінай кватэры жыццё? У ёй ёсць усё: ціха загуў халадзільнік, зарубежны ў зале гарнітур, дарагі дыван на ўсю падлогу, шторы на вокнах з дэталямі колеру сценкі, люстра з мноствам шкляных сасулек пад столлю, тэлевізар.
- Чаго ты як толькі ўвайшоў да мяне ў кватэру, дык і засумаваў?
- Скажы, а табе не сумна і не цяжка жыць адной?
- Не, уключу тэлевізар, а наконт цяжкасці, - паціснула плячыма Надзя, - усё ёсць. Як кажуць, вада на месцы, дровы не трэба, а што больш? Ты, напэўна, маеш на ўвазе цяжкасці без мужчыны. На гэтае пытанне я табе не магу адказаць, бо прыкладна такое ж становішча ў тысяч жанчын.
- Ну, мы яшчэ вернемся да гэтага. Я звярнуў увагу, што мая фотакартка ў цябе стаіць на відным месцы. Калі б ты не ішла са школы на спатканне са мной, яй-богу, падумаў бы, што спецыяльна дастала аднекуль і паставіла.
- Вось і мужчына ёсць, - засмяялася Надзя. - Тут ёсць вобраз, тут вітае твой дух.
- Хіба бывае так, што пяцёра сапраўдных мужчын не могуць замяніць вобраз, дух аднаго?
- Ты мяне крыўдзіш гэтым. Не толькі бывае, а ты бачыш, так ёсць.
- Ага, а дзе ж Вера цяпер?
- Вера выйшла замуж за вайсковага і цяпер недзе ў Германіі з мужам.