– Не бойся, не п’яны я. Дакладней – п’яны, але адэкватны. Гэта я да чаго хілю… каб табе сапраўды ясней стала, дружа… Яшчэ два гады таму я спакойна ўдзельнічаў ва ўсялякіх гулянках, папойках, застоллях, заліваў мазгі, упіваўся бяздумнасцю, карацей, прагна глытаў жыццёвыя слодычы і, што называецца, аніразу не папярхнуўся. Так рабілі ўсе мае хаўруснікі, так рабіў я. Весела і хораша было ўсім, весела і хораша было мне. Пакуль у адзін памятны дзень я не адкрыў, што цялёпкаюся свінчом у тлустай і смярдзючай гразі разам з такімі ж свіннямі. Але ж я працягваў качацца ў гэтай гразі і жэрці памыі. Гэта, ты толькі не смейся, я назваў першай ступенню відушчасці. Праз некаторы час (некалькі месяцаў) я ўжо не качаўся, самазабыўна не вішчаў у брудзе, не еў адкідаў, але знаходзіўся ўсё яшчэ пасярод гразкай калюжыны. Я знелюбіў хаўруснікаў, што дурэлі вакол мяне, але ўсё ж стаяў сярод іх нерухома. Гэта – другая стадыя відушчасці. А вось сягоння, пад час балявання на адным з паверхаў вашага інтэрната, я нарэшце зрабіў лёсавызначальнае намаганне і пакінуў тую брудную лужыну. Гэта, відаць, ужо трэцяя стадыя. Я не сказаў свінням, што яны свінні, пабаяўся, аднак заставацца сярод іх не мог. І, калі адна з гэтых істот паспрабавала мяне затрымаць альбо ўвязацца за мною, каб затым ізноў зрынуць у праклятую свінячую лужыну, я ўдарыў яе па твары.
– Жорстка, – заўважыў Пятро.
– Так, жорстка, – згадзіўся яго апантаны суразмоўнік. – Больш за тое, бязлітасна, а са старонняга гледзішча – несправядліва. Бо свіння не ведае, што яна свіння, і што гадуюць яе адно дзеля мяса і сала. Гэтак і людзі, мае хаўруснікі, могуць быць толькі абураны і здзіўлены маім учынкам. Яны яго шчыра не разумеюць, гэта мой унутраны выбар – вырвацца адтуль, дзе, апроч цела і злосных нараканняў на жыццё, якое не дае наталіць прагу ненасытнага цела… дзе, апроч махровага матэрыялізму, нічога няма. Так, я ім не сказаў, чаму я іх пакідаю. Але ці мог я ім гэта давесці?
– Давай па маленькай, – перабіў Васіля таварыш. – Для бадзёрасці.
Ён кульнуў сваю чарку. Прыгубіў сваю і Васіль.
– Што ты гэтым даказаць хочаш? Сваю несамадастатковасць? – нечакана зачапіў Мяркулаў прыяцеля. – Здаровы чалавек не адчувае ні печані, ні нават сэрца, пакуль яны не забарахляць. А адчувае ён смак ежы, розныя там ласыя пахі, гукі, панадную мяккасць жаночага цела. А ў цябе, браце, разладзіўся нейкі орган, баліць, баліць так, што ўжо не да ежы табе і не да сэксу. Гэта, так бы мовіць, мая грубая вобразнасць. Ты захварэў і выпаў з прывычнага жыццёвага кола.
– Слушна, Пятро! – саўгануўся на табурэтцы Сурмач, трасянуў суразмоўцу за локаць. – Ух як слушна завярнуў! Я ж акурат тое і хацеў сказаць. Правільна, выпаў я з жыцця, адышоўся, паглядзеў на яго зводдалеку і жахнуўся! А чаму? А таму, што ўбачыў ягоны выварат. Ведаеш, даўнейшыя даследчыкі, анатамы, нябось таксама ніякавелі, высвятляючы, што заўчасна памерлая найпрыгажэйшая, найсэксуальнейшая маладзіца, аказваецца, ёсць грудамі смуроднага мяса і літрамі брыдотнай жыжкі. Вось так і людзі, якія валтузяцца перада мной (канешне, і я сам, толькі сябе збоку не бачу) у здабыцці матэрыяльных даброт, якія змагаюцца за сэкс ці набіраюць харчоў дзеля свайго дзіцяці за кошт чужой малечы, гэтыя людзі ўяўляюцца мне няйначай як грудамі мяса, неператраўленай ежы, крывых костак. Нешта там у іх страваварыцца, нешта перапрацоўваецца, нешта адкладваецца ў выглядзе тлушчу… Але дзеля чаго, навошта? Каб у рэшце рэшт памерці і ператварыцца зусім ужо ў прах. Што пасля іх, я ў цябе пытаюся, застанецца, калі і пры жыцці за прыгожай, укормленай сваёй цялеснай абалонкай – гэта толькі мяса, вада і косці?
– А душа? – насцярожана, спадылба зірнуў на Васіля Мяркулаў.
– Душа? А пры такім жыцці яна прыпадабняецца набору інстынктаў, рэфлексаў, гэткаму ўзбуджэнню на ежу, голае цела, крыўду ці ўхвалу. Гэтыя інстынкты са смерцю плоці таксама змярцвляюцца, і ў выніку сам разумееш, што застаецца. У тым і ўвесь жах такога духоўнага анатаміравання чалавека. І каб не бачыць сябе распятымі на ўяўным анатамічным стале, усё жыццё ні на секунду не вылазім мы са свінячай лужыны, і ўсе станоўчыя эмоцыі здабываем з ейнага бруду. Павер, гэта жахліва, Пець…
– Няўжо так усё чорна і беспрасветна?
– Вядома ж, не! – палка адказваў Васіль. – Зразумела, я згушчаю фарбы, я разабрацца стараюся… Вось глядзі, калі да гэтага падысці наступным чынам… Сядзім мы з табою тут поначы, за плячамі ў нас турботны дзень, дзе было мноства ўсялякіх маршрутаў, дзеянняў і іншае… Але, узняўшыся над горадам на пэўную вышыню, нейкім там надчалавечым зрокам можна ўбачыць, як змізарнеюць нашыя постаці, ператворацца спярша ў жучкоў, затым у кропкі і нарэшце зліюцца ў адзін пятачок. У гэтым маленькім пятачку змесцяцца і нашыя жыццёвыя маршруты, і людзі, што на працягу дня прыносілі нам гора і радасць; згорнуцца туды і дамы, дзе мы за дзень пабывалі. А хутка, калі ўзняцца яшчэ вышэй, у кропку пераўтворыцца і наш аграмадны горад. Хіба разгледзіш з гэтае вышыні нашы міміку, жэсты, паставы, нашы магутныя ці хілыя плечы, нашу вонкавую звышпрыгажосць альбо наша ўродства? Ды для Сусвету гэта дробязь! Гэта тое, што канае разам з намі.