– Васіль Сурмач, – цярпліва падказаў Васіль.
– А каб не быць галаслоўным, шаноўны Васіль Сурмач, – доўжыў мацёры рэдактар, – я бяру апошні нумарочак часопіса, – ён вывудзіў часопіс з левай шуфляды, – разгортваю апошнюю староначку… Так… І чытаю: “Даводзім да аўтараў і падпісчыкаў. Рэдакцыя прымае да разгляду празаічныя творы аб’ёмам не болей за 5 аўтарскіх аркушаў, паэтычныя – да 200 радкоў…” Вось упэўніцеся самі, – рэдактар тыцнуў часопіс Васілю пад нос.
– Не разумею… – прамямліў збянтэжаны Сурмач.
– А я паясню, – спагадліва адгукнуўся рэдактар. – У вас, паважаны, тутака, – ён прыўзняў Васілёў рукапіс над сталом і як бы ўзважыў, – на цэлую паэму.
– Якая паэма! Дваццаць маленькіх вершаў усяго, – абурыўся самадзейны паэт.
– Маленькіх? – з яхіднай праніклівасцю зірнуў на яго несамавіты дзядзька. – Ды ў вас самы малы верш – у тры страфы. Тут, харошы мой чалавеча, – прасцейшая матэматыка. Не ўкладваецеся вы… э-э… Васіль Сурмач, у дзвесце радкоў. Як ні круці.
Васіль нарэшце дапяў, што даў маху.
– Аднак не гэта галоўнае, – з велікадушнасцю пераможцы супакойваў небараку рэдактар. – Хаця, як пісаў бессмяротны класік, сцісласць – сястра таленту… Вершы, малады чалавек, не аб’ёмам адметныя… Але, паўтараю, не гэта галоўнае.
Ён з грэблівасцю (так падалося Васілю) перасунуў да сябе рукапіс і стаў яго для віду перагортваць.
– Я б мог, канешне, згодна нашым правілам, наогул не прымаць ваш рукапіс да разгляду, – працягваў сваё казанне літаратурны зубр, – але, улічваючы пазіцыю галоўнага рэдактара адсочваць усё новае, каб не прамаргаць таленавітае… толькі ўлічваючы гэтую пазіцыю, я ўважліва прачытаў вашы вершы…
Тут у Сурмачавым нутры нешта сцялося, наспружынілася, а рукі ўвобмірг пахаладзелі.
– І нічога, як я і меркаваў, суцяшальнага вам, паважаны… э-э… Васіль Сурмач, сказаць не магу.
Дзядзька пыхліва глядзеў на саматужнага паэта, высокага дзецюка, наструненага перад сталом.
– Гэта, бясспрэчна, не наш узровень… не наш… У прынцыпе, і гэтага б мне было дастаткова, каб адхіліць рукапіс адразу. Але ж я прывык усё ў жыцці даводзіць да заканчэння, выконваць, так бы мовіць, сумленна свае прафесійныя абавязкі…
Васіль знямеў і пасінеў, як тапелец.
– І вось што я вам прыпісаў на апошнім лісце вашае кіпы… – Нягледзячы на моцныя акуляры, рэдактар нізка схіліўся над аркушам, чытаючы: – “Творы В.Сурмача маюць вельмі невысокія мастацкія вартасці, у іх прасочваюцца кульганне рыфмы, недакладнасць выразаў і слабае валоданне літаратурнай мовай. Зачаста сустракаюцца гутарковыя словы і няскладныя, вулічныя моўныя канструкцыі. Вобразнасць вершаў занадта насычаная, знарочыстая, за ёй губляецца сэнсавая нагрузка твораў. Вывад: вершы В.Сурмача не могуць быць прапанаваны да друку”.
Пераадольваючы шум у галаве, скрываючы трасяніну рук, дрыготкім, пакрыўджаным голасам Васіль выдушыў з сябе:
– Дык гэта ж агульныя словы… А што, прабачце, канкрэтна вы ўказаць можаце?
– Ха! – ускінуўся шчуплы дзядзька. – А тады зноўку вяртаю вас да апошняе старонкі нашага часопіса. Чытаем: “Рукапісы не рэцэнзуюцца і па пошце не вяртаюцца…” – Ён пагардліва глянуў на гора-паэта. – Я не абавязаны вам даваць справаздачу, а толькі даводжу сваё канчатковае рашэнне. Я думаю, для вас і майго заключэння будзе замнога…
– Як жа, чакайце, – Васіль няшчадна лямчыў шапку ў руках, – гэтак атрымоўваецца, што вы да любога – ад апошняга графамана да Дастаеўскага – гэты штамп прымяніць можаце… Як жа так – без канкрэтыкі?
– Ну, каб так смыком, як языком! – гідліва адмахнуўся ад яго нягеглы дзядзька. – Мне тут адзін таксама абвяшчаў: “Ды ў мяне лепш, чым у Пушкіна, напісана!” Я вашага брата знаю…
– Пры чым тут Пушкін, – усё больш закіпаў Сурмач. – Ды ваша заключэнне – гэта ж стандартная прабрэжнеўская адпіска, такое кляймо можна дапасаваць і да любога надрукаванага ў вашым часопісе твора, да любога класіка…
– Так, шаноўны, ваш час вычарпаны! – перарваў яго абурэнні бывалы рэдактар. – У мяне яшчэ на сягоння процьма работы. А вершы вашы слабыя, вельмі слабыя… На жаль.
– Якія менавіта? Што слабае? – ажно насунуўся на дзядзьку Васіль. – Скажыце канкрэтна…
– А канкрэтна вам скажуць настаўнікі беларускай літаратуры. Паступайце на філфак, чытайце класіку, многа чытайце. А я ўрокаў не даю. У нас тут іншая ўстанова. І не замінайце мне працаваць. – Рэдактар гаварыў спакойным павучальным тонам, прамаўляў, відаць па ўсім, зацёртыя, завучаныя фразы і таму яшчэ больш раздражняў Васіля. Лепш бы ён лаяўся!
– Ды гэта ж кашмар… – Сурмач схапіў свой рукапіс са стала. – Гэта ж дэмагогія… Літаратурная пахавальня… Я скардзіцца буду!