– Ну, не магу ж я да вас звяртацца ў трэцяй асобе.
– А хто табе сказаў, што мне твае звароты патрэбны?
– Вы ж самі мяне ўвесь час пытаеце…
– Я пытаю, бо права маю! – абрэзаў Васіля гаспадар. – Ты тут ад пустое бочкі затычка, прышлы чалавек, прыхадзень… Я цябе сюды ня клікаў!
– А я да вас і не йшоў, – нагадаў дзядзьку Сурмач. – Дык усё-такі – як да вас звяртацца?
– Жыгімонт Альгердавіч! – ганарліва вымавіў Танін бацька. – Задавальняе?
– Ага, – хаваючы ўсмешку, адказаў Васіль. – А я – Вася… Васіль Сяргеевіч.
– Гэта мне бяз розніцы, – буркнуў “Жыгімонт Альгердавіч”. – Ты мне вось што адкажы: у чым ты для нашае радзімы-матухны выратаванне бачыш, каго за яе духоўнага правадыра прызнаеш?
Такі паварот быў для палітычна неактыўнага Сурмача зусім нечаканы. “Ат, чорт панёс на дзіравы мост!” – падумалася мімаволі.
– А хіба Беларусь так кепска сябе пачувае? – нясмела пачаў ён. – Дзякаваць Богу – незалежныя…
– Ха! Незалежнасць твая адно на паперы! – узгарэўся, відаць, улюбёнай тэмай “Альгердавіч”. – А насампраўдзе расейскі ўдаў толькі і пільнуе свой час, каб нас заглынуць. Ды ў нас тутака чужынец на чужаніцы сядзіць і чужынца паганяе! Адзін прыстойны чалавек – Зянон! Вось хто ёсць сумленнем нацыі! Ён і ў сямідзясятых, і ў васьмідзясятых гадох, пры камуняках, свае патрыятычныя погляды не хаваў! Ён і зараз ёсць смялейшым і часнейшым за ўсіх чалавекам!
Распаляючыся прамовай, Танін бацька пакрысе перамяшчаўся па канапе ў бок Васіля і хутка аказаўся ад яго ў паўметры. Ад дзядзькі тхнула цыбуляй, часнаком і немаладым потам. Але яго даўнавата голенае аблічча было здаровага малочна-пунсовага колеру.
– А вось тут, Жыгімонт Альгердавіч, я дазволю сабе з вамі не пагадзіцца, – рашыўся напаследак заесці старога дакуку Васіль. – Смеласць і чэснасць – гэта бясспрэчна выдатныя якасці. Але ж яны найболей прыдатныя недзе на рыцарскім полі бітвы. А ў палітыцы, шаноўны, апрача ўсяго, вымагаюцца такія якасці, як хітрасць, дальнабачнасць, уменне паладзіць… Карацей, усё тое, чаго Зянону найбольш і бракуе.
– З кім паладзіць – з манкуртамі?! – ашчацініўся “Альгердавіч” і жалезна сцяў Сурмачаву кісць. Хлопец з цяжкасцю яе выслабаніў.
– Не ведаю, каго вы залічваеце ў манкурты (падазраю, што мяне – таксама), але пакуль ваш Зянон будзе размаўляць з патэнцыйнымі выбаршчыкамі на слаба ім зразумелай мове, поспеху яму – не відаць. Гэта ж да смешнага даходзіць! Прыкладам, я сам чуў, як вясковыя бабкі ды кабеты пытаюцца ў моладзі пасля ягоных прамоў: а што такое “парлямэнт”, “калёквіюм”, “заля”, “філязофія”, “сымбаль”? А моладзь толькі рукамі разводзіць.
– А ведама табе, глузды твае яловыя, што Зянон гамоніць на існай беларускай мове, на мове, што была да прымусовае камуністычнае рэформы правапісу! А ты ведаеш, “мінчанін”, што слова “Мінск” камунякі ўвялі ў адзін дзень на закрытай сходцы? Гвалтам! – кіпеў і бурліў “Жыгімонт Альгердавіч”.
Тут увайшла яго дачка, апранутая для вячэрняй прагулкі.
– Ну, хадзем? – паверх бацькавай галавы спыталася яна ў Сурмача.
– Ага. – Хлопец хацеў быў падняцца, але “Альгердавіч” павіс у яго на руках і прымусіў сядзець.
– Стоп! – крычаў ён. – Ты дагаворвай даастатку! Чым табе Зянон, чым мова спаконвечная беларуская не даспадобы?!
– А тым, што няблізкі, чужы ён, пры ўсіх сваіх станоўчых якасцях, простаму люду. А, між іншым, менавіта гэты просты люд і будзе выбіраць сабе правадыра, бо яго – абсалютная большасць. А мова… Гаворыце: існая мова – гэта да рэформы правапісу 1933 года? Тарашкевіца?
– Канешне!
– А чаму тады не ўзяць мову часоў Радзівілаў, Сымона Буднага? Мо яна яшчэ больш беларуская будзе? І скажыце вы мне, вельмішаноўны, з якое радасці вымаўляць “плян”, “калёквіюм”, “анталёгія”, калі ў простанароддзі, у натуральнай мове амаль заўсёды зычная “л” гучыць цвёрда: “разлог”, “лодка”, “аблога”, “ложак”. А ніяк не “разлёг”, не “лёдка”, не “аблёга” і не “лёжак”! Ясна вам?
– Вось з-за такіх разумнікаў і радзіма нашая церпіць! – падскочыў з месца “Альгердавіч”. – Апраўданне сваёй здрадзе чалавек заўжды знойдзе! Манкуртызаваныя жывёлы! Збыдлелыя прыхадні! Замаскаваныя маскалі!
– Ды пачакайце, Альгердавіч! – Васіль таксама ўскочыў і, ловячы скандаліста за рукі, сіліўся яго ўціхамірыць.
– І слухаць цябе не жадаю! Прэч рукі, дрэнь! Вон!!! Вон з майго дому! – роў “Жыгімонт Альгердавіч”. – Таццяна! Забірай свайго залётніка, і вымятайцеся!
Яго дачка, душачыся ад смеху, памкнулася да Сурмача, ухапіла яго за руку і пацягнула міма неўтаймоўнага бацькі да выхаду.
Пакуль ашаломлены Сурмач поркаўся ў пярэдняй з вопраткамі, “Альгердавіч” няспынна абражаў яго і выгукваў псеўдапатрыятычныя лозунгі. Апошняе, што пачуў небарака ўжо ў “прылазніку”, было: