Сабраліся ў класным пакоі Смольнага, дзе пастаянна з невялікім апаратам прадавала Стасава, сакратар ЦК. У пакоі стаяла некалькі сталоў, каля якіх і паселі члены і кандыдаты ў члены ЦК, выбранага Шостым з'ездам. Збор быў найбольш поўны — шаснаццаць чалавек. З членаў не было толькі Берзіна і Смілгі. «Левыя» паставілі пытанне аб запрашэнні Касіёра, ім патрэбен быў даклад пра пазіцыю Петраградскага камітэта, які выступіў супраць мірнага дагавору.
Стэнаграфістак не было, ніхто тады не думаў, як праз многа гадоў і дзесяцігоддзяў гісторыкам будзе не хапаць такой стэнаграмы. Добра, што нястомная працаўніца Елена Дзмітрыеўна Стасава нязменна са жніўня 1917 года запісвала ў свой запаветны сшытак усе пасяджэнні Цэнтральнага Камітэта, на якіх прысутнічала. Рабіла яна гэта лепш за тэхнічных сакратароў, больш дакладна і пісьменна.
Старэйшая рэвалюцыянерка з капой сівых ужо, але ўсё яшчэ прыгожых валасоў, у круглых акулярах у срэбранай, пад колер сівізны, аправе, сядзела за асобным сталом. Блізка ад яе не садзіліся — яна не любіла курцоў.
Стасава таксама трапіла пад уплыў «левых», яна шчыра баялася, што без рэвалюцыі на Захадзе руская рэвалюцыя загіне, але яна часцей, чым хто з мужчын, сустракалася з піцерскімі работніцамі і ведала, як ім хочацца міру, як многія з іх чакаюць з фронту мужоў і братоў. Таму пасяджэнне, на якім вырашаўся лёс міру, яе хвалявала асабліва, па-жаночаму. Яна не толькі падрыхтавала пяро і чарніла, але і завостраныя карандашы, каб запісаць без «правалаў». Старанна працерла хусцінкай акуляры.
Ленін сеў каля яе стала. Ленін таксама пакутаваў ад курцоў. Адзін Сталін сваёй люлькай мог задыміць любую залу.
Пасля хуткага вырашэння пытанняў аб дапушчэнні Касіёра і аб рэкамендацыях на кіруючыя пасты ў прафсаюзы ў сувязі са з'ездам прафесійных саюзаў перайшлі да трэцяга пункта, самага кароткага па сваёй пратакольнай фармуліроўцы: Аб міры.
«Першым бярэ слова таварыш Ленін»,— запісала Стасава.
Ленін. Таварышы, на нарадзе дваццаць першага вызначыліся тры пункты гледжання. Прадстаўнікі пазіцый выказалі свае довады. Але дакумент ёсць адзін — мае тэзісы аб неадкладным заключэнні сепаратнага і анексіянісцкага міру. Як зробім сёння? Ці абмяркуем тэзісы па пунктах? Ці зноў будзем пачынаць агульную дыскусію?
Троцкі. Я — за агульную дыскусію.
Урыцкі. Я падтрымліваю Троцкага.
Свярдлоў. Зноў, значыцца, будзем агітаваць адзін аднаго за мір ці за вайну?
Ломаў. За рэвалюцыйную вайну, таварыш Свярдлоў!
Ленін. Галасуйце, Леў Давыдавіч... Так. Большасць за дыскусію. У такім разе дазвольце пачаць яе. Пазіцыі кожнай групы вядомыя. Сепаратны анексіянісцкі мір. Рэвалюцыйная вайна. І трэцяя... трэцяя... Аб'явіць, што вайну спыняем, армію дэмабілізаваць, але міру не падпісваць. Геніяльна!
Бухарын. Уладзімір Ільіч, можна без іроніі?
Ленін (вельмі сур'ёзна). Давайце без іроніі. Якая можа быць іронія, калі вырашаецца пытанне аб жыцці ці смерці сацыялістычнай рэспублікі?!
Калантай. Навошта так драматызаваць?
Ленін. Мы пачалі дыскусію. Я абяцаю вельмі ўважліва выслухаць конскага з вас.
Троцкі. Прашу ўвагі.
Ленін. Таварышы! Я не буду паўтараць свае тэзісы, у вас ёсць іх тэкст. Адразу ўступаю ў панеміку са сваімі апанентамі. Першае тэарэтычнае панажэнне, у якім таварышы блытаюцца. Падкрэсліваю. Бальшавікі ніколі не адмаўляліся ад абароны айчыны. Але абарона айчыны павінна ўлічваць пэўную канкрэтную абстаноўку, якая ёсць цяпер, а менавіта: абарона сацыялістычнай рэспублікі ад вельмі яшчэ моцнага міжнароднага імперыялізму. Яснасць павінна быць толькі ў тым, як у даны момант, у данай абстаноўцы мы можам абараніць нашу сацыялістычную айчыну. Абараняюцца па-рознаму, таварышы. Безумоўна, наступленне — лепшая абарона. Але ніхто не аспрэчвае, што пры цяперашнім стане рускай арміі мы не толькі не можам наступаць... Я скажу больш суровую праўду: мы не здолеем нават адступаць. Армія надзвычай стомлена вайной... Конскі састаў такі, што мы не здолеем адвесці артылерыю, калі ў наступленне пяройдуць немцы. А яны будуць наступаць! Становішча немцаў на астравах Балтыйскага мора настолькі добрае, што пры наступленні яны здолеюць узяць Рэвель і Петраград голымі рукамі.
Працягваючы ў такіх умовах вайну, мы надзвычай узмоцнім нямецкі імперыялізм. Мір прыйдзецца ўсё роўна заключаць, але тады ён будзе яшчэ горшы, бо заключаць яго будзем не мы, нас змятуць аб'яднаныя сілы контррэвалюцыі... ды проста салдаты, якія пабягуць з фронту. Хто пацерпіць урад, які давядзе да такога развалу, да такой ганьбы?!