Троцкі. Не маглі мы намацаць і таго, наколькі вялікія сілы супраціўлення Германіі. Нямецкі народ не ведае ўмоў міру. Цэнзура фальсіфікуе перагаворы. А ўсё пытанне ў даны момант заключаецца ў суадносінах сіл. Незалежна ад таго, ці будзем мы актыўна ваяваць, ці выйдзем з вайны — мы ўсё роўна будзем удзельнічаць у вайне. Таму мы павінны ўзважыць, што нам больш выгадна сёння. Ператварыць усе нашы сілы ў сілы ваенныя — гэта утопія. Таму пытанне аб рэвалюцыйнай вайне з'яўляецца нерэальным пытаннем. Усе мы, таварыш Ленін у тым ліку, згадзіліся, што старую армію трэба распусціць. Але распусціць армію — не значыць падпісаць мір...
Свярдлоў. Гэта значыць — падпісаць прыгавор Савецкай рэспубліцы.
Калантай. Немец не здолее наступаць.
Свярдлоў (уздыхнуўшы). Усе мы стратэгі. Але не пашкодзіла б запытаць пра гэта ў Гіндэнбурга — будзе ці не будзе немец наступаць.
Ломаў. Мяне здзіўляюць падобныя лсарты. Вырашаецца лёс сусветнай рэвалюцыі...
Сяргееў (Арцём). А можа, лепш спачатку падумаць пра лёс свайго роднага дзіцяці?
Урыцкі. Рускую рэвалюцыю молса ўратаваць толькі рэвалюцыя сусветная! Дзеля яе мы можам пайсці і на смерць...
Муранаў. Мы можам пайсці на смерць. А вось селянін... ды і пралетарый наш, рускі...
Ломаў. Мацвей Канстанцінавіч, гэта — ідэалогія мяшочнікаў. Сялянства мы павінны паднімаць да сябе, а не апускацца да яго.
Ленін. Але нельга не ўлічваць настрой і інтарэсы класа, які мы хочам падняць да сябе. Сялянства неймаверна стамілася ад крывавай вайны. Яно хоча ўрабляць зямлю, якую яму дала рэвалюцыя... сеяць хлеб... Ваяваць без хлеба нельга — гэтак жа, як і без патронаў...
Троцкі (цярпліва выслухаў нечаканы дыялог, але, як толькі ў размову ўступіў Ленін, тут жа ўспомніў пра свае старшынскія абавязкі). Таварышы, прадоўжым агульную дыскусію... Непадпісанне міру, палітычная дэманстрацыя, як гэта называе таварыш Ленін, узніме рух у Германіі, і гэта, Якаў Міхайлавіч, стрымае Гіндэнбурга і Гофмана ад наступлення. Колькі б мы ні мудрылі, якую б тактыку ні вынаходзілі, ратаваць нас можа толькі еўрапейская рэвалюцыя.
Сталін. Пазіцыя Троцкага не ёсць пазіцыя. Я не назваў бы яе і палітычнай дэманстрацыяй. Больш правільна назваць яе палітычнай дэмагогіяй.
Стасава (уражаная, адрываецца ад свайго сшытка). Таварыш Кабо!
Троцкі (з іроніяй). Таварыш Сталін — адкрыты чалавек, гэта робіць яму гонар.
Сталін (не адказвае ка словы Стасавай і Троцкага). Давайце глянем праўдзе ў вочы і не будзем напускаць туману. Рэвалюцыйнага руху на Захадзе няма, мы не ведаем канкрэтных фактаў. Есць патэнцыя, а з патэнцыяй мы не можам лічыцца, рашаючы лёс сваёй рэвалюцыі. Калі немцы пачнуць наступаць, у нас узніме галаву контррэвалюцыя, яна створыць унутраны фронт. А Германія будзе наступаць і можа наступаць, у яе хапае сілы, у яе ёсць свае карнілаўскія войскі — гвардыя, якую дагэтуль кайзер трымае ў рэзерве. У кастрычніку мы гаварылі пра свяшчэнную вайну... пра рэвалюцыйную вайну, бо верылі, што адно слова «мір» падніме рэвалюцыю на Захадзе. Але Захад можа ўзбударажыць не рэвалюцыйная вайна, не лозунг Троцкага «ні міру, ні вайны», а ўмацаванне нашай рэвалюцыі, правядзенне намі сацыялістычных рэформ. А для гэтага трэба час, трэба перадышка, пра якую гаворыць таварыш Ленін.
У гэтым наш ратунак, а не ў палітыцы, якую прапануюць Бухарын і Троцкі.
Сталін не ўпершыню ашаламляў партыйных інтэлігентаў, такіх, як Стасава, катэгарычнасцю сваіх выказванняў. Адказваць яму не заўсёды адважваўся нават задзірысты Бухарын.
Сталіна паправіў Ленін у сваім другім выступленні, указаў на памылковасць сцвярджэння свайго аднадумца, што рэвалюцыйнага руху на Захадзе няма, ёсць толькі патэнцыя. Паправіў Ленін і Зіноўева, які быў за мір, але ў той жа час даводзіў, што «мы стаім перад цяжкай хірургічнай аперацыяй, бо мірам мы ўзмацнім шавінізм у Германіі і на некаторы час аслабляем рух усюды на Захадзе. Але далей віднеецца другая перспектыва — гэта гібель сацыялістычнай рэспублікі».
«Левыя», па сутнасці, спаўзлі на пазіцыю Троцкага. Толькі Бухарын спрабаваў развіць тэзіс «ні міру, ні вайны», прапанаваўшы лозунг «акопнага міру», які, маўляў, «падпішуць» самі салдаты.