Былі ў яго якасці, якія часам прыцягвалі моладзь,— рашучасць у прыняцці рашэнняў, настойлівасць у дасягненні мэты, непамерная самаўпэўненасць.
Агітатарам супраць самадзяржаўя ён стаў, не маючы ніякіх палітычных поглядаў.
У адной сваёй кароткай біяграфіі з уласцівай яму іроніяй да ўсяго Троцкі прызнаўся, што, прыйшоўшы агітатарам да мікалаеўскіх рабочых, ён уяўлення не меў пра марксізм, нават «Камуністычнага маніфеста» не чытаў.
Пазней ён букварскі нядрэнна засвоіў марксізм. Ва ўсялякім разе, сацыял-дэмакраты — інтэлігенты, асабліва эмігранты, прызналі яго веды, яго літаратурныя і аратарскія здольнасці. Але ў пытаннях будаўніцтва партыі, у выпрацоўцы яе стратэгіі і тактыкі ў кожны канкрэтны гістарычны момант Троцкі хістаўся, што маятнік, з поўнай амплітудай,— ад левых да самых правых; ад Леніна да Мартава, ад Пляханава да Кауцкага.
Згараючы ад самалюбства, ад велічы, ад незадаволенай прагі лідэрства, Троцкі бясконца скажчваў розныя групы, групкі, блокі. Арганізаваць падобных сабе самалюбцаў ён умеў. Але ненадоўга. Маючы хісткі теарэтычны падмурак, адарваныя ад рускай глебы, ад партыйных арганізацый у Расіі, ад барацьбы пралетарыяту, блокі Троцкага гэтак жа хутка развальваліся, як і ствараліся. Многія гады Троцкі ў саюзе з апартуністамі розных масцей вёў жорсткую, часта даволі грубую па форме барацьбу супраць Леніна, бальшавіцкай партыі, яе асноў. Яшчэ ў пятым годзе Ленін называў Троцкага пустазвонам. «Калі пустазвон Троцкі піша цяпер...»
«Троцкі цягнецца за меншавікамі, прыкрываючыся асабліва звонкай фразай»,— пісаў Уладзімір Ільіч наконт артыкула Троцкага ў нямецкай газеце аб унутрыпартыйнай барацьбе ў Расіі. Было гэта ў 1910 годзе.
«Рэкламіруючы сваю фракцыю, Троцкі не саромеецца расказваць немцам, што «партыя» распадаецца, абедзве фракцыі распадаюцца, а ён, Троцкі, адзін усё выратоўвае».
«Троцкі групуе ўсіх ворагаў марксізму, аб'ядноўваючы Патрэсава і Максімава, якія ненавідзяць «ленінска-пляханаўскі» (як яны любяць казаць) блок».
«З Троцкім нельга спрачацца па сутнасці, бо ў яго няма ніякіх поглядаў...»
Іроцкі святкаваў перамогу, калі яму ўдалося стварыць у жніўні 1912 года «блок (саюз) ліквідатараў, Троцкага, латышоў, бундаўцаў, каўказцаў».
Троцкі нарэшце дабраўся да лідэрства. Хадзіў пераможцам.
Ленін пісаў:
«Праслаўлялася «шматлікасць» удзельнікаў гэтага блока, праслаўляўся саюз «марксістаў розных напрамкаў», праслаўлялася «адзінства» і нефракцыйнасць; пасылаліся громы супроць «раскольнікаў», прыхільнікаў студзеньскай 1912 года канферэнцыі».
Супраць той канферэнцыі, якая выключыла ліквідатараў і яго, Троцкага, з партыі.
Не прайшло і двух гадоў, як трацкісцкі блок затрашчаў і разваліўся.
«Жнівеньскі блок аказаўся,— як мы гаварылі тады ж, у жніўні 1912 года,— пустым прыкрыццём ліквідатараў. Ён разарваны»,— пісаў Уладзімір Ільіч у сакавіку 1914 года ў артыкуле «Распад «Жнівеньскага» блока».
А праз два месяцы ў рабоце «Аб парушэнні адзінства, што прыкрываецца крыкамі пра адзінства» Ленін са знішчальным сарказмам выставіў напаказ не толькі рускім сацыял-дэмакратам і рабочым, але і ўсёй сусветнай сацыялістычнай грамадскасці чалавечую і палітычную сутнасць Троцкага.
«Троцкі любіць гучныя і пустыя фразы...»
«Не ўсё тое золата, што блішчыць. Многа бляску і шуму ў фразах Троцкага, але зместу ў іх няма».
«Спрабуючы цяпер пераканаць рабочых не выконваць рашэнняў таго «цэлага», якое прызнаюць марксісты-праўдзісты, Троцкі спрабуе дэзарганізаваць рух і выклікаць раскол».
«...Ды гэта ж цалкам прыёмы Наздрова або Іудушкі Галаўлёва».
У заключным раздзеле Ленін каротка і вобразна дае і біяграфію руху, і біяграфію Троцкага: «Старыя ўдзельнікі марксісцкага руху ў Расіі добра ведаюць фігуру Троцкага, і для іх не варта гаварыць аб ёй. Але маладое рабочае пакаленне не ведае яе, і гаварыць прыходзіцца, бо гэта — тыповая фігура для ўсіх тых пяці загранічных групак, якія фактычна таксама хістаюцца паміж ліквідатарамі і партыяй».
«Троцкі быў заўзятым «іскраўцам» у 1901-1903 гадах, і Разанаў назваў яго ролю на з'езде 1903 г. роляй «ленінскай дубінкі». У канцы 1903 года Троцкі — заўзяты меншавік, г. зн. які ад іскраўцаў перабег да «эканамістаў»; ён абвяшчае, што «паміж старой і новай «Искрой» ляжыць бяздонне». У 1904-1905 годзе ён адыходзіць ад меншавікоў і займае хісткае становішча, то супрацоўнічаючы з Мартынавым («эканамістам»), то абвяшчаючы недарэчна-левую «перманентную рэвалюцыю». У 1906-1907 годзе ён падыходзіць да бальшавікоў і вясной 1907 года заяўляе сябе салідарным з Розай Люксембург.