Багуновіч адступіў крок назад, агледзеў начальніка штаба, стары ажно апусціў вочы, як дзяўчына.
— Аднак я не адчуваю гэтай радасці ў вас, Пятро Пятровіч. Чаму? Як я вас ведаю — вы заўсёды выступалі супраць гэтай бяссэнсавай бойні. Былі разжалаваны Керанскім за свае погляды.
Пастушэнка сеў, знясілена неяк, зусім па-старэчаму, нацягнуў на плечы бекешу, нібы яму зрабілася холадна, утаропіў вочы ў паперы. Але праз нейкі момант як бы засаромеўся свайго ўчынку — што быццам хаваецца ён нечага — і павярнуўся да Багуновіча: твар яго, як заўсёды, быў адкрыты, прыветлівы, вочы шчырыя.
Сяргей даўно казаў, што не сустракаў ён больш шчырых вачэй, чым у Пастушэнкі. Міры неяк сказаў. Тая нават раўніва спытала: «А мае — што, няшчырыя?»
Пятро Пятровіч пачаў гаварыць не так, як толькі што — абы адказаць на пытанне, а з той даверлівасцю і шчырасцю, якая даўно ўжо зблізіла старога і маладога афіцэраў да брацкай роднасці.
— Сяргей Валянцінавіч, голубе мой. Канечне, я радуюся. За салдат, за народ мой. Але я чалавек... і ў мяне свае эмоцыі. Я трыццаць гадоў у арміі... Зразумейце, што гэта значыць. Я ведаў, што калі-небудзь прыйдзецца пайсці ў адстаўку. Дзеля гэтага мы з Мар'яй Пятроўнай купілі ў мяне на радзіме, у Харкаўскай губерні, невялічкі маёнтачак. Самі разумееце, у маёнтак той я не паеду. Хто мяне там чакае? Маруся ў Маскву паехала, да дачкі, да ўнукаў. А я... скажу вам шчыра... не хочацца мне ў Маскву... Што рабіць там? Унукаў няньчыць? Немалыя яны ўжо, старэйшаму дванаццаць. А я адчуваю сябе яшчэ маладым... яшчэ здольным нешта рабіць...— сказаў гэта і тут жа засмяяўся нявесела.— Што вы падумалі? Закукарэкаў стары певень? Які там певень! Стары лапаць. Нічога я не магу ўжо рабіць. Адваяваўся.
Багуновіч слухаў моўчкі, не перапыняючы, не ведаючы сваю рэакцыю на словы палкоўніка, але добра разумеючы яго.
Пастушэнку гэтая яго сур'ёзная ўважлівасць, напэўна, збянтэжыла, ён зноў павярнуўся да стала, паважыў у руках тоўстую папку, сказаў, быццам апраўдваючыся:
— Вось рыхтую паперы для здачы. Каму мы іх здамо? Ваенны архіў застаўся? Не знаеце? Архіў трэба захаваць. І зусім не трэба так адразу аглашаць дакументы арміі, якой не стане. Як і тайныя дагаворы.
Бальшавікі робяць памылку...— і азірнуўся на дзверы,— Прабачце... Я дэмакрат, але старамодны. Шмат чаго не разумею.
Багуновіч не адказаў пра архіў і дагаворы, яго сапраўды гэта не цікавіла. Вярнуўся назад, на другі бок стала, сеў на сваё звыклае месца — насупраць начальніка штаба. Памаўчаў, бо ўгледзеў, што ў Пастушэнкі дрыжаць рукі, белыя такія, з тонкімі музыкальнымі пальцамі, але як пакрытыя галінамі сіняга дрэва — тоўстымі венамі.
Да шчымлівага болю ў сэрцы зрабілася шкада старога.
— Чулі, што Чарназёмаў расказваў?
— Што?
— Што гаварыў Ленін, праводзячы атрад на фронт. Што яны — аснова новай арміі. І я веру — бальшавікі створаць новую армію, Ленін падпісаў ужо дэкрэт. Не можа жыць дзяржава без арміі. Яны называюць яе рабоча-сялянскай. Быццам старая армія не з рабочых, не з сялян... Справа ў тым, у чыіх руках яна была, хто камандаваў... Няхай камандуюць рабочыя... Такім, як наш Сцяпанаў, можна даверыць. Але думаю, што Саветы не могуць не выкарыстаць вопыт такіх людзей, як вы. Гэта было б неразумна. Больш таго, гэта стварыла б ім вялікія цяжкасці.
У палкоўніка павесялелі вочы.
— Вы так думаеце?
— Пераконаны. Недарэмна і слова новае з'явілася: ваенспец.
— Ваен-спец,— павольна, працяжна паўтарыў Пастушэнка нязвыклае слова, як бы правяраючы яго гучанне, потым вымавіў яго хутка: — Ваенспец,— і паківаў галавой, пасміхнуўся нейкай думцы, якую, магчыма, хацеў выказаць. Але перашкодзіла Міра. Яна ўвайшла ў пакой радасна ўзбуджаная. Не павітаўшыся нават з Пастушэнкам, весела спытала:
— Вы чулі? Мір! Мне трэба напісаць лістоўку — зварот да салдат. Дзе папера?
— Да чаго цяпер вы будзеце заклікаць іх? — далікатна спытаў Пастушэнка.
— Калі вернуцца дадому, каб тут жа забіралі зямлю, жывёлу ў памешчыкаў, у кулакоў. А хто будзе супраць — таго пад ногаць, як акопных вошай, да сценкі... каб сволач гэтая, контра...
На бледных шчоках Пастушэнкі выступілі бураковыя плямы. Ён падняўся, сказаў далікатна, але голас яго дзіўна задрыжаў:
— Дзіця маё! Навошта так? Навошта такая жорсткасць? Хіба мала крыві? — і выйшаў з пакоя.
Міра здзівілася.
— Ён — што? Пакрыўдзіўся? Ён не рады міру?
Багуновіч уздыхнуў.
Міра ўзлавалася.
— Не разумею я вашых панскіх уздыхаў!
Багуновіч ступіў да яе, абняў за плечы, падвёў да таго акна, з якога была відка чырвоная абора, каля якой тоўпіліся салдаты і сяляне. Цяпер ён зразумеў, што не жарабок дзівосны з'явіўся на свет — людзі развітваюцца, бо салдаты збіраюцца дадому. Паспешліва збіраюцца.