— А як жа пазіцыя палка?
— За тваім палком што? Пушча. У пушчы нямнога дарог. Іх перакрые Рудкоўскі са сваім атрадам. А тут — чыгунка, за дзесяць кіламетраў на станцыі — армейскія склады. Трэба думаць не толькі пра ўласныя пазіцыі...
Тады Бульба крута, разам з крэслам, павярнуўся да свайго будучага камандзіра і сказаў, трохі, праўда, блазнуючы, але яўна з захапленнем і згодай:
— Не! Ты — не Давыдаў. Ты — Кутузаў. Стратэг! А я — дзярмо... А яшчэ хацеў вытаргаваць у Сашкі пост міністра. Міністр, такую тваю! — і засмяяўся; была ў гэтым смеху знявага да сябе, было і заспакаенне душэўнае, радасць, што ёсць хоць нейкае выйсце.
За познім салдацкім абедам, аздобленым чаркай гарэлкі, якую прывёз Назар, правялі нешта накшталт ваеннага савета. Прысутнічалі камандзіры батальёнаў, некаторыя члены камітэта. Згода Бульбы перайсці ў яго полк з гарматамі і камандаваць батарэяй заспакоіла Багуновіча. Рэшту дня ён пражыў, пракамандаваў так, быццам атрымаў значнае падмацаванне.
Прыехаў на станцыю позна ўвечары і... вельмі ўстрывожыўся: не было дома Міры. Яго з'яўленне без жонкі ўстрывожыла Альжбету і Юстыну: дзе яна? Не праверыўшы, ці дома яна, адпусціў салдата-веставога, той вярнуўся з коньмі ў маёнтак.
Пайшоў на станцыю, пазваніў у штаб. Адказаў дзяжурны член камітэта: у сувязі з заявай немцаў вырашылі, што каля апаратаў уначы будзе дзяжурыць нехта адказны і дасведчаны. Хацелася папрасіць, каб паклікалі Пастушэнку, сказаць яму. Не адважыўся — пасаромеўся. Раней, калі Міра затрымлівалася ў ба тальёнах, ён жа не ўзнімаў такой трывогі.
Раней страх апаноўваў яго толькі тады, калі яка ішла да немцаў. А што, калі зноў пайшла да іх? Не, не, да такой безразважнасці яна не магла дайсці. Яна ж і раней, у самыя добрыя часы перамір'я, хадзіла толькі з дазволу камітэта.
Аднак неспакой яго вырас да самых страшных уяўленняў. Узрушанасць кватаранта заўважыў нават флегматычны Баранскас, які выкарыстаў прыход камандзіра на станцыю, каб параіцца, што рабіць з армейскай маёмасцю, якая накапілася ў станцыйным пакгаузе. Яна была адрасавана часцям, якія даўно былі пераведзены на другія ўчасткі вялікага фронту ці зусім расфарміраваны. З-за неразбярыхі, разрыву сувязей, асабліва ў інтэнданцкай службе, на тэлеграмы начальніка станцыі ніхто не адказваў. А быў нават такі адказ: звяртайцеся ва ўпраўленне па ўліку трафеяў. Нехта, мабыць, глянуўшы на ваенную карту, палічыў, што станцыя адбіта ў немцаў. Аднак жа ад кастрычніка рускія часці не вялі ніякіх наступальных дзеянняў, два з палавінай месяцы цягнецца афіцыйнае перамір'е. Якім бюракратам трэба быць, каб так адказаць, скардзіўся Баранскас.
У пакгаузе былі нават кажухі.
Багуновіч горка папракнуў чыгуначнага службіста: салдаты мерзнуць, а кажухі гніюць! Заўтра ж аддаць кажухі салдатам яго палка. Так, пад яго адказнасць!
Баранскас здзівіўся і трохі спалохаўся, з якой рашучасцю малады камандзір распарадзіўся чужой маёмасцю. За ўсю сваю доўгую паўвайсковую службу на прыфрантавой станцыі ён не ведаў выпадку, каб нават генералы давалі такія смелыя загады.
Мабыць, Баранскас не адразу сцяміў, што Багуновіч дзейнічае так, каб не пакінуць немцам нават чуркі дроў, нарыхтаваных для паравозаў. Чыгунныя печкі? Разбіць! Цэмент? Ёсць нават цэмент? Замачыць! Рэйкі? Што можна зрабіць з рэйкамі? Нічога? Не, утапіць у рэчцы кастылі і гайкі! Караеш? Раздаць сялянам!
— Пан паручнік! — замаліў начальнік станцыі.
— Баранскас! Заўтра ўвечары ў пакгаузе павінны застацца адны мышы... Вы ж самі ўпэўнены, што вагонаў ніхто нам не дасць.
— Вы жорсткі чалавек, таварыш камандзір.
— Не. Я добры чалавек. Я гатовы спаліць... утапіць усё, што можа служыць вайне... ворагу... А думаю я зараз пра адно: дзе мая жонка?
— Я вас разумею. Але ў мяне іншы клопат. Мая Альжбета сказала: памру, а ў тыл не паеду.
— Што ж яе спалохала ў Паволжы? Такая душэўная жанчына!
Стары, лысы чыгуначнік пачырванеў ад пахвалы ягонай жонцы.
— Акрамя таго, што яе называлі пшэчкай і смяяліся з яе рускага вымаўлення, іншай абразы, здаецца, не было. Але ж гэта — дробязь. Тайны жаночай псіхалогіі, хіба няпраўда?
Багуновіч падумаў пра тайны Мірынай псіхалогіі. Тайны ёсць, але чароўныя тайны. Аднак гэта мала супакоіла. Дзе яна?
Размова з Баранскасам напомніла пра нямецкіх лазутчыкаў. Ды і свае салдаты... тыя, што дэзерціруюць. За вайну ён, калі не ўсё бачыў, можа, то чуў пра ўсё — і пра самыя высокія подзвігі, і пра самыя брыдкія, нізкія злачынствы, якія чынілі салдаты і нават афіцэры.
Думка, што нехта можа ўчыніць гвалт над яго жонкай, давяла да такой душэўнай пакуты, якую ён не перажываў ніколі.