— Без рашэння ЦК? — асцярожна спытаў Троцкі.
Ленін зноў паглядзеў на гадзіннік і цяжка ўздыхнуў: склікаць зараз ЦК нялёгка. Ды, бадай, і не трэба — паднімеш людзей з ложкаў, «левыя» з'явяцца раздражнёныя, запатрабуюць тлумачэння абстаноўкі; да тэлеграмы могуць аднесціся гэтак жа, як Троцкі: ліпа, маўляў.
Уладзімір Ільіч раптам узяў крэсла, паставіў яго бліжэй да наркома па замежных справах і яшчэ раз паспрабаваў пагутарыць з той таварыскай даверлівасцю, з якой размаўляў з гэтым чалавекам перад яго апошняй паездкай у Брэст.
— Леў Давыдавіч, я прашу зразумець. Гуляць у вайну і мір мы далей не можам. Мы ставім на карту не што-небудзь — рэвалюцыю, Савецкую ўладу. Партыя, пралетарыят не даруюць нам гэтага.
— У партыі наконт міру розныя думкі, Уладзімір Ільіч,— холадна адказаў Троцкі.
Здаралася, што гаварыў Троцкі шчыра, умеў і любіў паразважаць, паспрачацца. Цяпер жа сваім лаканічным адказам даў зразумець, што ленінскай шчырасці не прынімае, што ў яго ёсць свая пэўная думка, якую ён адзін на адзін не жадае нават выказваць.
Леніну зрабілася сумна. Высветліўшы некаторыя дыпламатычныя дэталі, Уладзімір Ільіч паспяшаўся развітацца з начным наведвальнікам.
Троцкі паехаў спаць.
Ленін пайшоў у тэлеграфную, каб звязацца з Магілёвам, са штабам Галоўнага камандуючага — перадаць ім тэлеграму Самойлы, запытаць, як вядуць сябе немцы на лініі фронту, параіць павысіць пільнасць на выпадак раптоўнай атакі: цяпер ад кайзераўцаў можна чакаць любой правакацыі, наступленне яны могуць пачаць раней, чым абвясцілі. Няхай армія будзе гатова да аднаўлення вайны!
2
Яшчэ да снедання Ленін наведаў Свярдлова. Старшыню ЦВК заява Гофмана ўстрывожыла гэтак жа, як і Старшыню Саўнаркома. Аднак гарачы і адначасова спакойны, калі трэба, да таго спакойны, што нічым не парушальны спакой гэты часам на пасяджэннях ЦВК даводзіў меншавікоў і эсэраў да прыступаў шаленства, Якаў Міхайлавіч разважыў, што патрабаваць склікання Цэнтральнага Камітэта неадкладна, раніцой, не трэба. Няхай кожны з членаў атрымае інфармацыю па сваіх каналах і «пераварыць» яе. Удзень, напэўна, будзе больш яснасці.
— Пакуль што яе гэтак жа мала ў нас з вамі, Уладзімір Ільіч, як і ў нашых апанентаў.
— Але я баюся, што Троцкі пры яго настроі, які я заўважыў уначы, будзе не праясняць, а цямніць. Пры сваёй энергіі і ўплывовасці пачне «ціснуць» на Іофе, на Урыцкага... Ды і на Бухарына, ап'янелага ад сваёй тэорыі «перманентнай сялянскай вайны», якая з'яўляецца утопіяй, абсурдам.
— Нам таксама карысна пагутарыць і з нашымі аднадумцамі, і з нашымі апанентамі. Я адчуваю, што мае адбыцца нялёгкі бой. Да яго трэба падрыхтавацца. Даручыце мне, Уладзімір Ільіч, перагаварыць з таварышамі.
Ленін згадзіўся.
Пачаўся звычайны рабочы дзень з незлічоным мноствам спраў, наведвальнікаў, папер. Але дзень гэты адрозніваўся ад іншых тым, што любое пытанне — ці то падпарадкаванне флотаў, Чарнаморскага і Балтыйскага, ці то вываз хлеба з Украіны — Ленін звязваў з магчымым нямецкім наступленнем і вырашаў з улікам такой надзвычай небяспечнай сітуацыі.
Марыя Мікалаеўна Скрыпнік не здолела паехаць разам з Варашылавым. А выехаць ёй трэба — адпачыць, палячыцца. Ленін з размовы з Бонч-Бруевічам даведаўся, што Скрыпнік мае намер лячыцца не ў Харкаве — у Кіеве.
Уладзімір Ільіч нават гэтую паездку маленькай худзенькай жанчыны звязаў з падзеяй, ад якой залежаў лёс рэвалюцыі. Тут жа запрасіў Марыю Мікалаеўну да сябе ў кабінет.
— Вы хочаце паехаць у Кіеў?
— Так, Уладзімір Ільіч. Мне здаецца, нідзе я так не адпачну. Вы не знаеце, як я люблю Кіеў!
Ленін пранікліва паглядзеў на жанчыну.
— Мне непрыемна вам казаць, але можа здарыцца, што пан Віннічэнка, радаўцы памогуць немцам выбіць з Кіева савецкія часці. Мір не падпісаны, і немцы заявілі аб аднаўленні вайны. З Радай у іх дагавор... Узяць Кіеў — іх агульная мэта.
— Мне трэба застацца? — спытала Марыя Мікалаеўна.
— Не, не. Вы абавязкова павінны паехаць. Але перадайце гэта Мікалаю Аляксеевічу, харкаўскім таварышам. А наконт Кіева я проста хацеў папярэдзіць.
За час сумеснай работы Скрыпнік добра пазнала Уладзіміра Ільіча, умела разумець не толькі любую выказаную ім думку, але і «чытаць» нявыказанае.
— Тым больш мне трэба ехаць у Кіеў.
— Тым больш?
— У падполлі — лепшы адпачынак, Уладзімір Ільіч.
Ленін адкінуўся на спінку крэсла і засмяяўся.