— Дрэнна, Уладзімір Ільіч?
Ленін адказаў нечакана бадзёра:
— Гофман хоча перайграць нас. Мы яго не перайграем. Позна. Але трэба зрабіць адно — выбіць яго козыры.
Прачытаў Гарбунову радыёграму і тут жа сказаў:
— Мікалай Пятровіч, зараз жа радзіруйце адказ. Спецыяльны кур'ер з такім дакументам выехаў. Забяспечце яму бяспеку на лініі фронту. Подпіс Галоўкаверха. Знайдзіце Крыленку. Перадайце: я абураны. Прайшло колькі гадзін, а ён не прыводзіць чалавека, якому мы даручым гэтую адказную місію. Скажыце камандуючаму: праз паўгадзіны парламенцёр павінен быць у Саўнаркоме!
Парадак вячэрняга пасяджэння Саўнаркома, як ніколі раней, быў кароткі, па сутнасці, усяго два пытанні. Але якія! Аб знешняй палітыцы ў сувязі з нямецкім наступленнем. Аб арганізацыі абароны Савецкай рэспублікі. Стаяла яшчэ пытанне аб грузах у Архангельскім порце. Але калі раней пытанне гэтае разглядалі як асобнае, то цяпер меры па ахове і вывазцы ваенных матэрыялаў, якія паставілі былыя саюзнікі Расіі, прадуктаў, іншых каштоўнасцей арганічна зліваліся з мерамі па абароне.
Скараціўшы раней падрыхтаваны парадак дня, Ленін асабіста дапоўніў яго «архангельскім пытаннем», маючы на ўвазе, што цяпер размова павінна ісці не толькі аб уратаванні грузаў ад вясенняга разводдзя на Паўночнай Дзвіне, але і ад магчымага захопу іх контррэвалюцыянерамі ці нават тымі ж англічанамі, караблі якіх «ахоўваюць» Мурманск і Архангельск нібыта ад нямецкіх падводных лодак. У Леніна даўно ўжо не было ніякіх ілюзій наконт сапраўдных намераў пана Лойд-Джорджа. Аднак у сувязі з нямецкім наступленнем адносіны Савецкага Урада з былымі саюзнікамі Расіі мусяць быць больш гнуткімі, дыпламатычнымі — у разумным сэнсе гэтага слова. А між тым якраз на гэтым і сутыкнуліся розныя думкі: марксісцкая, рэалістычная, і лявацкая, авантурыстычная.
Ленін не стаў «задаваць тон» у спрэчцы. У пачатку пасяджэння ён прачытаў адказ Гофмана. А далей моўчкі, нават без рэплік, слухаў самыя супрацьлеглыя выступленні, занатоўваючы іх у блакнот — для сябе.
Свярдлоў, як заўсёды спакойна і аргументавана, даводзіў, што ў мэтах абароны было б неразумна адмаўляцца ад прапановы Антанты купіць у яе зброю і прадукты.
«Левыя» абурыліся такім «апартунізмам». Левы эсэр Штэйнберг змрочна кінуў Свярдлову:
— Вам хочацца пакланіцца імперыялістам?
— Не, я не хачу кланяцца,— спакойна адказаў Якаў Міхайлавіч.— Але было б хлапчукоўскім глупствам не выкарыстаць супярэчнасці паміне рознымі групамі імперыялістаў. Мы не працягваем руку, просячы міласціну. Мы можам гарантаваць аплату за ўсё, што паставяць нам англічане ці амерыканцы... Ім, як і нам, трэба аслабіць немцаў.
Ленін размашыста напісаў: «Свярдлоў!!!» Ажно тры клічнікі. І з цёплым пачуццём падумаў: «Малайчына, Якаў Міхайлавіч».
Урыцкі саркастычна спытаў:
— Чым вы будзеце разлічвацца? Рэвалюцыйнымі прынцыпамі?
— Няўжо таварышы сур'ёзна лічаць, што, калі будзе мір і Савецкая ўлада арганізуе сваю, сацыялістычную, эканоміку, мы не будзем мець ніякіх зносін ні з нямецкімі, ні з амерыканскімі імперыялістамі? — з усмешкай спытаў Свярдлоў.
— Ніякіх! — выгукнуў нарком юстыцыі.
— Штэйнберг, я лічыў юрыстаў цвярозымі людзьмі,— іранічна заўважыў Свярдлоў.
— Таварышы, сімптомы цяжкай хваробы — правага апартунізму ўсё больш выяўляюць сябе,— паедзена пачаў свае выступленне Бубнаў.— Прыклад таму — выступленне Свярдлова. Да чаго дагаварыўся Старшыня ЦВК? Выходзіць, мы рабілі рэвалюцыю дзеля таго, каб потым, нарасціўшы сала, пайсці цалавацца з капіталістамі...
— Цалавацца не будзем. А гандляваць будзем,— раптам парушыў сваё маўчанне Ленін.
— Гандляваць? — Андрэй Сяргеевіч здзівіўся і сумеўся. Сумеўся, бо не ведаў, што адказаць Леніну. Хапіла такту не кінуць абвінавачанне ў апартунізме правадыру рэвалюцыі, як кідаў не аднойчы іншым бальшавікам.
Троцкі, які дагэтуль таксама маўчаў, з хітрым смяшком ускудлачыў бародку і пажартаваў:
— Не палохайце, Уладзімір Ільіч, таварышаў. Гэта страшнае слова — гандаль. Гнілое, як капіталізм. І ванючае.
І тут жа з замілаваннем і смуткам падумаў пра свайго бацьку: як малапісьменны Давід Бранштэйн умеў гандляваць пшаніцай і кавунамі! Дзе ён цяпер? Маёнтак у яго адабралі, зямлю падзялілі... Стары падаўся ў Адэсу. Трэба неадкладна вывезці яго адтуль, бо калі паедзе за мяжу і стане выступаць супраць Савецкай улады — на яго, на сына, можа ўпасці цень. Калі ж застанецца ў Адэсе, а горад займуць радаўцы ці, яшчэ горш, немцы, то, напэўна, возьмуць старога за штаны: бацька Троцкага!