— Таварышы, ёсць заўвагі да тэксту?
— Штэйнберг, напэўна, запратэстуе,— сказаў Сталін.
— Ніякіх уступак на абструкцыі левых эсэраў! Гэтак жа як ніякіх уступак Бухарыну, Троцкаму... Саўнарком даручыў нам дзейнічаць з ваеннай рашучасцю. І мы будзем дзейнічаць толькі так! Даволі дыскусій!
— Друкуем сёння? — спытаў Бонч-Бруевіч.
— Так. У «Правде»... У «Известиях ЦВК», ва ўсіх бальшавіцкіх газетах. І асобнай лістоўкай. Мільённым тыражом,— Ленін на хвіліну задумаўся і ўдакладніў: — Не, у газетах друкуем заўтра. Вячэрнія выпускі выходзяць малымі тыражамі і дрэнна распаўсюджваюцца. Ды і Саўнарком мы ўдзень не склічам. Наркомы заняты абаронай Петраграда... Увечары мы... сустракаемся з ваеннымі спецыялістамі. Прашу вас падрыхтавацца да гэтай вельмі важнай парады. Трэба сабраць поўныя даныя аб фарміраванні рабочых атрадаў. Аб наяўнасці зброі ў петраградскіх арсеналах. Людзі рвуцца ў бой, але не хапае вінтовак, патронаў. Латышскія стралкі, якія выказалі жаданне паехаць на фронт і перад якімі я выступаў учора тут, у Смольным, у актавай зале, скардзіліся на недахоп патронаў і зімовага адзення. Уладзімір Дзмітрыевіч, устанавіце найстражэйшы кантроль за ўсімі складамі.
— Зіноўеў і Урыцкі займаюцца гэтым.
— Праверце, калі ласка. Даручаем гэта вам. Што ж... за работу, таварышы...
Калі члены камітэта падняліся, каб выйсці, Ленін затрымаў іх.
— Хвіліначку. Давайце яшчэ аб адным параімся. Некаторыя таварышы,— Ленін непрыкметна глянуў у бок Сталіна,— выказваюць сумненне наконт хадайніцтва Штэйкберга аб вызваленні з-пад арышту міністраў Часовага ўрада. Як дамовіліся на Саўнаркоме, я падпісаў пастанову аб вызваленні Бярнацкага. Яго ўзяў на парукі Багалепаў. Не зробіць контррэвалюцыя гэтых людзей сваім сцягам?
— Калі іх возьмуць на парукі савецкія работнікі і будзе іх пісьмовае запэўніванне, што яны не стануць займацца палітычнай дзейнасцю...— разважліва пачаў Дзяржынскі.
Ленін раптам хораша засмяяўся.
— Таварыш Дзяржынскі верыць дадзенаму слову. Часы рыцарства мінулі, дарагі Фелікс Эдмундавіч. На жаль, даўно мінулі. Буржуазія растаптала закон рыцарства. Але калі Кішкіна і Цярэшчанку возьмуць на парукі — мы іх вызвалім.
Усе выйшлі.
У кабінеце засталіся Свярдлоў і Сталін. Сядзелі каля стала. Ленін стаяў перад картай Расійскай дзяржавы, пераводзячы позірк зверху, з поўначы, ад Петраграда, уніз, на поўдзень — на Кіеў, Адэсу, Растоў. Праз хвіліну запрасіў іх да карты.
— Давайце сплануем нашу ваенную стратэгію на бліжэйшую будучыню.
Ступіў да карты, узняўшыся на насочкі, пальцам начарціў паўкружжа паміж сталіцай, Псковам і Рэвелем, упэўнена сказаў:
— Петраград мы абаронім! З немцамі падпішам мір. Які б ён ні быў цяжкі, усё роўна падпішам. Нягледзячы ні на што. Умовы яны нам прадыктуюць жорсткія, і мы вымушаны будзем іх выконваць. Але спакою акупантам не дамо. Не! Немцы атрымаюць партызанскую вайну тут, на поўначы, у Беларусі... І вайну на Украіне. Той жа Усходні фронт. Яны падпісалі мір з Радай. Дагавору з Украінскай Савецкай Рэспублікай у іх няма. Рабоча-сялянская армія Украіны будзе біць і радаўцаў, і іх гаспадароў — нямецкіх акупантаў. Што трэба зрабіць нам пры такой сітуацыі? — Уладзімір Ільіч павярнуўся да Сталіна і Свярдлова, чакаючы іх адказу.
— Умацаваць рабоча-сялянскую армію Украіны,— сказаў Свярдлоў.
— Як гэта зрабіць, не парушаючы дагавор? — усумніўся Сталін.
— Трэба неадкладна ўкраінізаваць усе нашы часці, якія памагаюць украінскім рабочым. Падумаць, што рабіць з Мураўёвым, калі ўвогуле яго можна пакідаць на пасту камандуючага. Стварыць супраць немцаў адзіны фронт ад Крыма да Вялікарасіі. Пераканаць крымскіх таварышаў, што ход падзей навязвае ім абарону, яны павінны абараняцца, незалежна ад дагавору, які мы падпішам. Дамо крымчанам зразумець, што становішча поўначы істотна адрозніваецца ад становішча поўдня. Крым немцы могуць злопаць, як кажуць, мімаходзь. Таму дапамога Крыма Украіне з'яўляецца не толькі актам суседскага абавязку, але і патрабаваннем самаабароны і самазахавання. Данецкую рэспубліку немцы будуць заваёўваць, бо Віннічэнка ўключыў яе ва Украіну. Наша задача: пераканаць данецкіх таварышаў стварыць адзіны фронт абароны з Украінай. Сепаратызм Васільчанкі, як ніколі, шкодны. Перадайце гэта Арцёму,— звярнуўся Уладзімір Ільіч да Сталіна.— Каб закрыць немцам дарогу на Каўказ, трэба дабіць Аляксеева. Зараз жа дамо распараджэнне Антонаву, каб неадкладна ўзяў Растоў і Новачаркаск. Заўтра, не пазней. Няхай пашле на гэта дзве тысячы надзейных петраградскіх чырвонагвардзейцаў.