— Што вы, пан палкоўнік, маеце на ўвазе пад акругай? І што вы маеце на ўвазе пад уладай?
— На губерню... Мінскую ці Віленскую — я не прэтэндую. З мяне хопіць аднаго-двух паветаў... Ведаю, што за вайну нямецкае камандаванне набыло багаты вопыт арганізацыі ўлады на акупіраваных землях. Дайце мне вышэйшы цывільны пост. З маімі ўласнымі ўзброенымі сіламі. Я ачышчу вам акругу ад бальшавікоў.
Зэйфелю захацелася працягнуць няпрошанаму госцю руку. Усё лагічна: эсэры і бальшавікі ворагі. Бульба калі не брат, то, вядома было ўсім,— сябра Керанскага. Хоць, бадай, ідзе ён на такое не з-за палітыкі, а каб набіць сабе кішэню. А хто не хоча яе набіць? Адзін хіба мужык Калачык як быў у лапцях, так і застаўся, хоць тры месяцы меў уладу.
Безумоўна, пэўная рызыка ёсць. Але ў такой сітуацыі лепш мець гэтага чалавека саюзнікам, чым ворагам. Праўда, ці даруе яму камандаванне рэйды ў тылы нямецкай арміі? Прусак Гофман упарты і помслівы. Але можна пераканаць некаторых палітыкаў. Бульба — аўтарытэт сярод рускага франтавога афіцэрства, і за выступленне супраць бальшавікоў яму можна шмат дараваць.
Аднак высокія меркаванні мільганулі так, між іншым. Больш горача Зэйфель думаў аб тым, як выйсці жывым, здаровым з такой вось вельмі няпэўнай сітуацыі. За ўласнае жыццё можна прадаць душу чорту, даць любое абяцанне, любую клятву.
— Пан палкоўнік, буду шчырым. Я не з'яўляюся вышэйшым вайсковым начальнікам. Але я магу цвёрда абяцаць пераканаць сваё камандаванне даць вам такую ўладу. Спадзяюся, мы станем сябрамі.
— Дзякую, пан маёр. Але частку доўгу... аддайце. Мне трэба карміць людзей.
Зэйфель заўсёды развітваўся з грашамі, бадай, гэтак жа цяжка, як развітваюцца з жыццём, таму ён не вытрымаў:
— Вы разграмілі два абозы...
— Не мы,— спакойна адказаў Бульба.— Гэта мужыцкі партызанскі атрад. У іх дзвесце штыкоў ці тапароў... Вы хочаце, каб я звярнуўся па хлеб да іх? Але тады я мушу буду памагаць ім. Я — чалавек слова.
— Мужыцкі... партызанскі? — збялеў Зэйфель.
Вельмі пільна сачыў Бульба за кожным рухам, за кожным жэстам барона. Убачыў, як «сто шабель» збілі з барона ваяўнічасць, прымусілі абяззброіцца і паверыць у шчырасць яго прапановы. Мужыцкі атрад зусім ашаламіў маёра, бо ён адразу падумаў пра Рудкоўскага.
Даўняя тэрарыстычная тактыка дала плён: вораг дэмаралізаваны, акрамя таго, ён, Бульба, пацешыў сябе выдатным спектаклем. Цяпер наступіў час дзейнічаць!
На працягу ўсяго дыялога ён непрыкметна набліжаўся да стала. Зэйфель усё больш траціў пільнасць. Назар бадай што са зняважлівай неахайнасцю абмінуў гаспадара і, падняўшы газету, узяў са стала маўзер.
— О, якая рэч! Імянны? Шкада. А я хацеў прапанаваць вам за яго частку доўгу.
Зэйфель быў настолькі заварожаны ігрой вялікага акцёра, што не вельмі спалохаўся; думаў пра атрады і пра суму, якой можна адкупіцца ад нахабнага госця. Яго страшыла, што запрошана будзе нямала.
А Бульбе ўсё яшчэ хацелася трохі пайграць.
— Калі ў вас цяжка з грашамі, пан маёр, я магу ўзяць хлеб, жывёлу, мёд...
— Пан палкоўнік! Усё з'елі бальшавікі.
Бульба-Любецкі гулліва падкінуў маўзер у паветра, па-жанглёрску злавіў яго і наважыўся ставіць «кропку». Нельга так доўга выпрабоўваць лёс. Там, унізе, могуць узняць трывогу. Праўда, ён не вельмі баяўся, «маючы сотню шабель»; наадварот, яму хацелася, каб сабралася ахова, прыслуга, няхай пацешацца ганьбай «рыцара дзвюх разведак».
Ды тут адчыніліся дзверы. Першы зазірнуў у пакой Мустафа. Але толькі паспеў ён гукнуць: «Ваша бродзь!» — як, адпіхнуўшы яго, у кабінет уваліўся стары барон у заснежаным кажуху, астматычка задыханы.
— Што здарылася, Арт? Што гэта за людзі? Фрыдрых спалохаў мяне.
Барон спытаў па-руску. Сын адказаў па-нямецку:
— Не хвалюйся, тата. Палкоўнік Бульба-Любецкі мой даўні знаёмы.
— Бульба? Той, што выразаў нямецкія батарэі? — выказаў сваё здзіўленне па-нямецку стары барон.
— Той, той,— адказаў па-руску Назар.— Што зробіш, барон. Вайна ёсць вайна. Кожны зарабляе ўзнагароды — як умее. Я — начнымі вылазкамі. Ваш сын — разведкай у Стаўцы... Уладзіўся ён куды больш спрытна.