— А каб табе здароўечка было!
— Не падлізуйся, дзед! Спачатку жадаў скулу...
Бульба адказваў Калачыку, а глядзеў на Багунові-
ча. Нейкі міг той стаяў адзінока, як бы забыты ўсімі. Партызаны вязалі барона, кідалі жарты Калачыку, той паспяваў кожнаму адказаць з радасным блазнаваннем.
Бульбе хацелася абняць сябра, але ён чамусьці не адважваўся; так баяцца абняць блізкага чалавека, які перад тым быў у непрытомнасці.
Ды раптам перад Багуновічам спыніўся Рудкоўскі. Па-вайсковаму казырнуў:
— Таварыш камандзір палка...
Багуновіч балюча ўсміхнуўся і, падняўшы рукі, дакрануўся да сваіх вушэй, паказваючы, што ён не чуе.
Расчулены, узрадаваны, Бульба без слоў падхапіў Багуновіча, як малога, на рукі і, забыўшыся, што той кантужаны, можа, нават ранены, кінуў у сані. Сам ускочыў у перадок, схапіў лейцы, голасна закамандаваў:
— Па конях!
Партызаны, валячыся адзін на аднаго, на барона, пападалі на сані.
Разгарачаныя коні сарваліся з месца.
Стары лакей застаўся стаяць на каленях у глыбокім снезе, працягнуўшы ўздагон свайму гаспадару свечку. Побач з ім тупаў, быццам маршыраваў на месцы, нямецкі салдат.
Спыніліся вярсты за тры ад маёнтка, у лесе ўжо. У полі іх дагнаў Мустафа на ўзмыленых конях.
Бульба-Любецкі з казацкім спрытам з саней пераскочыў у сядло. Атаманам аб'ехаў вакол саней.
— Як, барон? Не падплыў?
— Падплыў! — з рогатам адказалі маладыя.
— Паставіць да сасны!
Рогат адразу змоўк. Два партызаны падхапілі самлелага барона пад рукі, падвялі да сасны.
Багуновіч пакутліва скрывіўся. За здраду, за Міру, за Пастушэнку, за людзей, патручаных у канюшні, гэты чалавек заслугоўвае любой кары. Але чамусьці не хацелася, каб барона расстралялі ў яго на вачах. Ён бачыў столькі крыві. А цяпер стала да жаху, да памутнення памяці страшна ўбачыць зноў кроў, няхай сабе гэта і кроў ворага. Нянавісць яго была дзіўная — бяскроўная. Яшчэ з канюшні, са стрэлу ў Пастушэнку, Зэйфель перастаў для яго існаваць як чалавек. Можа, менавіта таму, што барон сам, сваімі ўчынкамі адмовіў у сабе ўсё чалавечае, не хацелася бачыць яго кроў.
Багуновіч адвярнуўся, упершыню, бадай, з задавальненнем падумаўшы, што, глухі, ён не пачуе стрэлаў. Урэшце, людзі гэтыя маюць права на любы суд, і яго ўмяшанне яны не зразумеюць.
Але суд ішоў зусім інакшы. Вярхоўны суддзя — Бульба — сказаў кароткую прамову:
— Каб я меў доказы, што людзей душылі газамі па тваім загадзе, я павесіў бы цябе на першым суку першай асіны, сукін ты сын. Але ад мяне ты не схаваешся і ў Берліне. А цяпер я выконваю дадзенае табе слова. Жыві.
Барон устрапянуўся, выпрастаўся.
Рудкоўскі здзівіўся, маладзейшыя партызаны павесялелі: ім таксама страшна было расстраляць чалавека.
Але ў Бульбы была свая задума:
— Разувай боты!
Барон паслухмяна плюхнуўся ў снег, пачаў сцягваць бот, але рукі яго дрыжалі, і бот не паддаваўся.
— Памажыце яму, хлопцы. Барок не ўмее, яго разувалі лакеі.
Два маладыя партызаны ўміг сцягнулі з яго боты.
— Скідай штаны!
Барон падхапіўся і глядзеў на «суддзю» сабачымі вачамі.
— Памажыце яму, хлопцы.
Піхнулі ў снег, сцягнулі порткі.
— І кальсоны! І шынель.
Праз хвіліну барон стаяў у кароткім фрэнчы з голымі нагамі і калаціўся ад холаду і страху.
Рудкоўскі паспрабаваў запярэчыць:
— Не па-рэвалюцыйнаму гэта.
— Лічы, што па-эсэраўску,— адказаў Бульба.— Але не замінай,— і да Зэйфеля: — Лажыся, барон, і будзь рыцарам. Прымі кару ад народа. Але запомні: будзем секчы не толькі тваю высакародную задніцу, але і твайго ванючага кайзера, тваіх генералаў... Памажыце барону легчы, хлопцы. Далікатна. Далікатна. Ах, якія вы грубіяны!
Барона распялі на снезе, двое маладых хлопцаў трымалі за рукі, рабілі яны гэта з задавальненнем — абы не страляць.
— Мустафа! Нагайку!
Спалоханы аголеным целам, мала навучаны конь уздыбіўся перад баронам, і Бульба секануў не на поўную сілу.
Калачык абурыўся.
— Сякач, такую тваю. Дай мне нагайку.
Аслаблены за дні арышту, стары Піліп Калачык сек так, што цела барона на паўаршына падскоквала ад снегу і сам ён заскуголіў, што шчанюк. Стары блазнаваў:
— Браточкі мае, ці думаў хто з вас, што мы так пагладзім пана барона? Як вы сябе пачуваеце, ваша светласць?
— Гэта ўдар? Гэта ўдар? Гэта ўсё роўна, што баба гладзіць,— закрычаў Мустафа.— Ану, адхіліся! Расхадзіся права-лева!
Ён разагнаў каня і, калі той, навучаны, пераскокваў цераз чалавека, так секануў башкірскім бізуном, што з высокавяльможнай задніць! барона пырснула кроў і сам ён зароў, што паранены зубр.