Сказаў пра гэта Бульбе:
— Слухай, Назар. Табе хочацца проста жыць? Каб працаваць. Кахаць. Гадаваць дзяцей.
Бульба паглядзеў на яго і іранічна свіснуў:
— Не, не хочацца. Я табе казаў, дзеля чаго я з'явіўся на свет.
— Здзіўляюся.
— Здзіўляйся, чорт з табой. Я і жыву дзеля таго, каб здзіўляць абывацеляў.
Не, лепш яго не чапаць,
— Зараз запалім камін. І забудзем хоць на міг на
ўсе праблемы рэвалюцыі.
— Я не магу, Назар.
— Забыць? Не забывай, пакуль я цябе не напаю да свінскага стану...
Багуновіч сказаў, што прымусіла яго прыехаць да сябра. Гаварыў і баяўся, каб Бульба не пачаў здзекавацца з яго кахання, з яго трывогі за Мірына здароўе.
— Не, слухаў моўчкі. Толькі зноў зрабіўся пануры і з выгляду — да жалю адзінокі.
Пайшоў сам у пограб і свірны шукаць прысмакі. Прынёс мёд і замарожаны кумпяк аленя. Масла? Паабяцаў, што сам прывязе, калі не сёння ўвечары, то заўтра абавязкова. Такія нечаканыя клопаты дзіўна ўзбадзёрылі яго і неяк перайначылі, не было больш ні грубасцей, ні насмешак, зрабіўся сур'ёзны, па-сяброўску ўважлівы. Праводзячы Багуновіча, проста, неяк нават па-жаночаму, раіў:
— Ты ёй булён з аленіны звары. Дзічына — гэта лепш за ўсе лякарствы свету. Жывёлы, брат, яны мудрэйшыя за нас, ёлупаў цара нябеснага, знаюць, якія травы есці, каб не хварэць ні запаленнямі, ні хандрой.
3
Прыехалі знаёміцца новыя суседзі з Петраградскага палка Чырвонай Арміі. Пастушэнка не выдумаў: суседзі сапраўды называлі сябе так.
Багуновіч спачатку пажартаваў наконт арміі. А пасля, едучы ад Бульбы, думаў пра дзве арміі і ў бяссонную ноч — вельмі ж паліла Міру, ён сядзеў каля яе і, калі яна засынала, зноў думаў. Такое раздзяленне суседніх палкоў — полк старой арміі і полк новай — чамусьці абражала яго. Не пазнаёміўшыся яшчэ з суседзямі, ён настроіў сябе супраць іх.
Раніцой Міры стала лепш. Аднак ён пазваніў са станцыі Пастушэнку, што не з'явіцца ў штаб, будзе пры хворай. Нічым іншым займацца не хацелася.
А ў поўдзень прыскакаў веставы з запіскай ад Сцяпанава; суседзі хочуць пазнаёміцца з камандзірам.
Знарок пайшоў пехатой, каб не лічылі, што спяшаўся на іх выклік. Ды і хацелася астыць, падумаць, як паводзіць сябе; пасля бяссоннай ночы галава была чыгунная, балела патыліца. Не захварэць бы самому.
Прагулка па добрым марозе ўзбадзёрыла, зняла галаўны боль.
Камандзір Петраградскага палка — Іван Філарэтавіч Чарназёмаў — мужчына-асілак гадоў сарака пяці, з густымі бровамі, чорнымі валасамі, абсыпанымі інеем першай сівізны, з добрым сялянскім тварам, пабітым не воспай, а як бы іскрамі металу ці вугалю — так і ўеліся ў скуру цёмныя крапіны.
Багуновічу, калі паціснуў яго дужую шурпатую руку, сапраўды здалося, што ад чалавека гэтага пахне гарачым металам і цёплым чарназёмам.
Відаць, ужо ён распытаў пра Багуновіча, бо паціскаў руку доўга, з добрай усмешкай, хоць з некаторай паблажлівасцю старэйшага.
Багуновічу ўвогуле камандзір спадабаўся. Каб ён прыехаў адзін, пэўна, яны сышліся б лягчэй. Але Чарназёмаў, як генерал, прывёз цэлую світу — ажно сем чалавек з ім. Да таго ж паблажлівая дабрыня — усмешка бацькі сыну — закранула самалюбства маладога камандзіра палка, нервова ўзбуджанага хваробай каханай і цяжкімі думкамі пра вайну.
«У чым твая перавага? — падумаў Багуновіч.— Што ты ўмееш каваць, а я не ўмею?» — чамусьці адразу вызначыў, што Чарназёмаў каваль, і, жадаючы паставіць яго на месца, ва ўпор спытаў пра гэта:
— Вы кавалём не рабілі, таварыш камандзір?
Чарназёмаў засмяяўся.
— А вока ў цябе, Сяргей Валянцінавіч, вострае. Малатабойцам быў. Кавалём. Механікам. Кім я ні быў! — і пачаў прадстаўляць сваю світу. Першага камісара: — Таварыш Скулань мог быць капітанам карабля, але рана трапіў на катаргу. Застаўся без прафесіі. Затое добра вывучыў азбуку марксізму.
Латыш гаварыў з моцным акцэнтам, гэта, пэўна, яго бянтэжыла, таму ён больш маўчаў, пакуль гаварылі іншыя, а калі што і казаў, то каротка, і фразы былі залішне простыя, правільныя для рускай мовы, багатай на адценні.
Весела каваль прадстаўляў сваіх таварышаў.
— Камандзір другога батальёна Сцяпан Гарчакоў. Не з князёў Гарчаковых. З пскоўскіх дзякоў. Але, не ў прыклад бацьку свайму, не ладзіў Сцёпа з богам, за што з гневам божым і сінодскім быў выстаўлены з духоўнай семінарыі і высланы памагаць паморам лавіць рыбу. Вялікі рабылоў! Хлебам не кармі — дай павудзіць рыбку.