— Праўда, потым Ленін... з хітрай усмешкай сказаў: Троцкі не дагаварыў вам. Мы згодны ўзяць вашага чалавека з умовай, што вы возьмеце рускага бальшавіка памочнікам свайго міністра. З гэтага я вывеў, што сам Ленін не меншы гумарыст. Не запатрабуе ён за Архангельск і Мурманск пасады міністраў у амерыканскім урадзе? Мяне забаўляе такая перспектыва: рускія бальшавікі на Капіталійскім узвышшы!
З гэтага жарту яны пасмяяліся разам. Але Троцкі падумаў: «З гэтым мільянерам нельга быць да канца шчырым. Здаецца, ён зачараваны Леніным».
Пасля гэтага візіту Раймонд Робінс у адным са сваіх данясенняў дэпартаменту пісаў: «Я быў задаволены, што менавіта ён працягвае Брэсцкую канферэнцыю... Я быў задаволены, таму што я знаў яго. Ён быў нешта накшталт «прымадонны». Я знаў, што Троцкі зацягвае канферэнцыю наколькі гэта магчыма, таму што яна давала найбольш поўнае задавальненне яго эгаізму (эгацэнтрызму). Ён быў у цэнтры сусветных падзей... ён красамоўнічаў перад самай шырокай аўдыторыяй, на якую мог разлічваць раней і ў будучым».
І той жа Робінс праз два месяцы, ад'язджаючы з Расіі, напісаў Леніну: «Ваша прароцкая праніклівасць і геніяльнае кіраўніцтва дазволілі савецкай уладзе ўмацавацца ва ўсёй Расіі, і я ўпэўнены, што гэты новы стваральны орган дэмакратычнага ўкладу жыцця людзей натхніць і рушыць уперад справу свабоды ва ўсім свеце».
2
«Мірныя перагаворы ў Брэст-Літоўску ў поўнай меры высветлілі, у сучасны момант, к 7.1.1918, што ў германскага ўрада (які поўнасцю вядзе на паваду астатнія ўрады 4-рнога саюза) безумоўна ўзяла верх ваенная партыя, якая па сутнасці справы прад'явіла ўжо Расіі ультыматум (з дня на дзень трэба чакаць, неабходна чакаць і яго фармальнага прад'яўлення). Ультыматум гэты такі вось: альбо далейшая вайна, альбо анексіянісцкі мір, г. зн. мір на ўмове, што мы аддаём усе занятыя намі землі, германцы захоўваюць усе занятыя імі землі і накладаюць на нас кантрыбуцыю (прыкрытую выглядам платы на ўтрыманне палонных), кантрыбуцыю размерам прыблізна ў З мільярды рублёў з растэрміноўкай плацяжу на некалькі гадоў».
Ленін памакнуў пяро ў чарніліцу, тоўста вывеў лічбу наступнага тэзіса, але пяро застыла, нацэленае на паперу.
Лёгка пісаць факты. Нялёгка даць ім філасофскае тлумачэнне. А трэба напісаць так, каб пераканаць людзей. Ох, як трэба пераканаць усіх, хто памыляецца ў самым галоўным — у пытанні аб міры!
Ленін задумаўся.
У Смольным было нязвыкла ціха: позні час, дванаццатая гадзіна ночы. Але Уладзімір Ільіч праз прачыненыя дзверы пачуў ціхі шэпт у пакоі сакратарыята. Там таксама апусцела, засталіся толькі вартавыя ды дзяжурны сакратар — Юлія Паўлаўна Сяргеева, гаманкая вясёлая беларуска. Леніну падабаліся і яе характар, і яе беларускі акцэнт з цвёрдым «р» і мяккім «ц»: «трапіш», «зара», «іграюць». Гэта, безумоўна, яна шэпчацца з вартавымі.
Ленін, калі пісаў, не звяртаў увагі нават на дзённы гул галасоў і тупат соцень ног на «палубах» грандыёзнага карабля рэвалюцыі — Смольнага. Шэпт яму не асабліва перашкаджаў. Можна пайсці і зачыніць дзверы шчыльней, але з-за далікатнасці ён не рабіў гэтага, ведаючы, што такі яго жэст збянтэжыць людзей у прыёмнай і яны будуць напружана маўчаць, пакуль ён будзе працаваць у кабінеце. А працаваць яму прыйдзецца позна. Тэзісы аб неадкладным заключэнні міру павінны быць гатовы да заўтра!
Пасля кароткага роздуму Ленін напісаў:
«Перад сацыялістычным урадам Расіі паўстае пытанне, якое патрабуе неадкладнага вырашэння, ці прыняць цяпер гэты анексіянісцкі мір або весці адразу рэвалюцыйную вайну».
І зноў спыніўся.
Што, аднак, перашкаджае працаваць, як заўсёды,— з той імклівасцю, калі пяро, нават пры яго хуткім пісанні, не паспявае за думкай? Баліць галава? Так, галава баліць — быў вельмі цяжкі дзень. Шаснаццаць гадзін работы з кароткімі паўзамі.
Уладзімір Ільіч падняўся з-за стала, прайшоўся па кабінеце, спружынячы нагамі, каб трохі размяць іх. Звыкла спыніўся каля акна, спачатку каля таго, што выходзіла на Лафонскую плошчу. Удзень разглядванне плошчы, перспектывы Петраграда давала і адпачынак — у залежнасці ад задачы,— і яснасць думкі. Цяпер было пуста, заснежана, цёмна — дзе-нідзе далёкія агеньчыкі. Горад без вугалю і хлеба рана засынае. Не, не рана засынае гэты горад. Колькі ў гэты час не спіць контррэвалюцыянераў, буржуяў... Не толькі не спяць — шэпчуцца, змаўляюцца.