— Што вы, Уладзімір Ільіч! Я прынімаю вашу аргументацыю. Я хачу зразумець іншае...
Далікатнасці Дзяржынскага Троцкі не меў; любога субяседніка ён мог перапыніць на паўслове і заглушыць сваім красамоўствам. Так ён і зрабіў.
— Фелікс! — да сваіх калег па Саўнаркому, за выключэннем Леніна і некаторых старых, як Скварцоў-Сцяпанаў, Троцкі звяртаўся фамільярна, па-панібрацку, часам заваёўваючы гэтым пэўныя сімпатыі ў тых, хто кляваў на такую танную прыманку.— Не мучай Уладзіміра Ілыча. Заўтра работа Леніна з'явіцца ў «Правде». Мы вывучым яе, і тады размова можа быць больш прадметнай. На пасяджэнні ЦК, напрыклад.
Ленін нічога не адказаў на тыраду Троцкага. Гэта насцярожыла Троцкага, і ён упэўнена і настойліва параіў:
— Тэзісы абавязкова трэба апублікаваць!
— Заўтра? — Ленін прыжмурана ўгледзеўся ў Троцкага, напэўна, адгадваючы тайны сэнс нечаканага клопату наркома па замежных справах аб прапагандзе яго працы.— І вы лічыце, што гэта паможа вам у перагаворах з немцамі?
Троцкі адчуў, што Ленін заганяе яго ў кут.
— Мы не робім тайны з нашай палітыкі.
— Мы ператварыліся б у наіўных прасцякоў, каб адкрывалі ўсе свае тайны,— Ленін задумаўся.— Не. Тэзісы мы не будзем публікаваць. Па крайняй меры, да прад'яўлення немцамі афіцыйнага ультыматуму. Мы пазнаёмім з тэзісамі дэлегатаў з'езда Саветаў. Разашлём партыйным арганізацыям.
Троцкі ўнутрана перасмыкнуўся. О, Леніна немагчыма збіць з тропу! У яго ўсё прадумана. І стратэгія, і тактыка. Апублікаваныя адразу, тэзісы маглі б стаць звычайным артыкулам, якіх зараз па пытанні міру і вайны з'яўляецца нямала ва ўсіх газетах, бальшавіцкіх, эсэраўскіх, меншавіцкіх, і іх сапраўды адкрыта дзяўблі б апаненты. Зусім іншая рэч, калі гэта пойдзе як дакумент ЦК, Саўнаркома — афіцыйны дакумент партыі, урада. Па ім можа быць дыскусія. Але гэта будзе дыскусія зусім іншага характару. Пры такой сітуацыі і Бухарыну, і яму, Троцкаму, прыйдзецца выпрацоўваць іншую тактыку і нямала патраціць энергіі, каб аспрэчыць ленінскія погляды. Трэба перашкодзіць, каб тэзісы сталі агульнапартыйным дакументам. Трэба дамагчыся рашэння ЦК аб неабходнасці іх публікацыі. Ленін, які строга трымаецца партыйнай дысцыпліны, падпарадкуецца рашэнню ЦК.
4
Праз тры дні, на пасяджэнні Цэнтральнага Камітэта дваццаць чацвёртага студзеня, «левыя» не адчувалі ўжо сябе пераможцамі. Не трымаліся асобна ад іншых, не шумелі, не смяяліся. Не групаваліся вакол свайго лідэра. Наадварот, больш звярталіся да Свярдлова, ён быў у цэнтры ўвагі ў сувязі са з'ездам Саветаў, што адкрыўся напярэдадні.
Спакойную, дзелавую натуральнасць узаемаадносін можна было растлумачыць тым, што амаль усе члены ЦК учора бачыліся на з'ездзе і цяпер, перад пасяджэннем, як бы працягваюць раней пачатыя размовы, не разбіваючыся пры гэтым на групы ў залежнасці ад таго, якую хто пазіцыю займае па пытанні міру, хоць пытанне гэтае мелася быць галоўным сёння, з-за яго і склікана надзвычайнае пасяджэнне. Троцкі, адзін з першых, адчуў перамену ў настроі «левых». Яны быццам пасварыліся паміж сабой. Не, сваркі не было, інакш Майсей Саламонавіч Урыцкі інфармаваў бы яго, Троцкага, аб тым, што адбылося. Проста Бухарын і яго прыхільнікі разгубіліся. Ленінскія тэзісы, над якімі яны не маглі не думаць — не пустыя ж галовы! — якія не маглі не вывучаць тры дні, і тая авацыя, якую наладзілі дэлегаты з'езда — рабочыя і салдаты — толькі адной прапанове Свярдлова выбраць Леніна ганаровым старшынёй з'езда, безумоўна, зрабілі на ўсіх гэтых людзей уражанне. Нават ён, Троцкі, пры ўсім сваім скептыцызме да розуму і аўтарытэту ўсіх іншых, акрамя свайго ўласнага, не мог застацца спакойным. У яго варухнулася і добрае пачуццё гонару — што і ён побач з Леніным, што частка апладысментаў адрасавана і яму, і нядобрае пачуццё — зайздрасць. Дарэчы, ён не глушыў гэтае пачуццё, даваў яму волю, бо яно пэўным чынам прасвятляла яго вельмі складаныя адносіны да таго, за кім ідзе партыя.
Падумаўшы пра разгубленасць «левых», Троцкі адчуў знявагу да Бухарына і яго групы. Але яго моцна непакоіла, куды хто з іх можа павярнуць. Ад гэтага будуць залежаць вынікі галасавання. Урэшце, галоўнае — не даць Леніну набраць большасць галасоў за неадкладнае падпісанне міру. Пэўную работу Троцкаму ўдалося правесці. Але не хапала часу — дні былі запоўнены бясконцымі пасяджэннямі, не было нават калі запрасіць надзейных людзей на шклянку чаю. Аднак яшчэ на з'ездзе Саветаў ён дамовіўся, каб старшынстваваць сёння даручылі яму — пасяджэнні ЦК, не ў прыклад пасяджэнням Саўнаркома, дзе нязменна старшынстваваў Ленін, вялі па чарзе члены Палітбюро. Ён, Троцкі, маўляў, з-за адсутнасці даўно не карыстаўся сваім правам.