— Балоты — гэта ў нас, на Палессі, — удакладніў з усмешкай Шпакевіч. — А тут, бачыш, пяскі.
— Хапае балот яшчэ і ў нас, — таксама з усмешкай сказаў Чубар.
— А курганы? — паглядзеў на яго Халадзілаў. — Адкуль яны такія тут?
— Людзі кажуць — ад шведаў. Нібыта Карл Дванаццаты перапраўляўся тут, калі на Украіну ішоў да Мазепы.
— Гэта запісана дзе?
— Не ведаю. Але ходзяць чуткі. Раней дык нават залатыя рэчы знаходзілі тут.
— Якраз дарэчы, — засмяяўся Шпакевіч. — Ты б, Халадзілаў, схадзіў зноў на курган, можа, табе таксама пашанцуе.
— Твая ж чарга, — сеў на траву Халадзілаў.
— Я пагляджу, — прапанаваў свае паслугі Чубар.
Шпакевіч, які быў за старшага ў камандзе, не запярэчыў, адно здзіўлена глянуў на Чубара.
Сонца ўжо не праменілася. На ўсім ляжала надвячэрняя вусцішнасць. Сонечная прозалаць была разліта па ўсім наваколлі — па стрэхах вясковых хат, па шатах дрэў, па калгасных палетках, што пачыналіся ў вялікай лукавіне, якую ўтварала за мостам Дзяражня. Чубар узыходзіў на валатоўку лёгка, ногі па сцежцы ажно пружынілі, нягледзячы на тое, што яна ўвесь час вяла ўгору. Пасля неспадзяванай сустрэчы з чырвонаармейцамі да Чубара прыйшлі спакой і ўраўнаважанасць. Нечага было такое падманлівае адчуванне, быццам жыццё, зрушанае вайной, зноў вярнулася на свае трывалыя кругі. Але раптам да валатоўкі аднекуль даляцеў ціхі гул, і Чубар пачаў насцярожана лавіць яго, падумаўшы, што гэта рухаюцца па дарозе нямецкія танкі альбо аўтамашыны. Усю істоту яго зноў працяў неспакой. Чубар прыпыніўся, збянтэжана азірнуўся. Чырвонаармейцы таксама пачулі гул. Яны стаялі непадалёку ад моста і ўслухоўваліся. Тады Чубар з усіх ног кінуўся бегчы на вяршыню валатоўкі, каб паглядзець на дарогу адтуль. Але дарэмна. Ні танкаў, ні аўтамашын на дарозе не было. Гук між тым усё нарастаў, шырэў. Нарэшце Чубар зразумеў, што падаў той на зямлю з неба. «Самалёты», — паспакайнеў ён, хоць і ведаў, што быць навідавоку ў фашысцкага лётчыка таксама небяспечна. Аднак ратунку шукаць на валатоўцы не стаў. Па-ранейшаму адкрыта стаяў на самай вяршыні і глядзеў на неба. Паступова Чубар пачынаў адгадваць, што гук даносіўся з таго боку, дзе заходзіла сонца. Прамінула яшчэ колькі часу — вядома, вымерваўся ён менш чым хвілінамі, — і трохі збоч Белай Гліны, на вышыні, можа, тысячы метраў, узніклі абрысы самалёта. За гэтыя тыдні, як ішла вайна, людзі ўжо навучыліся адрозніваць свае самалёты ад варожых. Чубар таксама без вялікай цяжкасці пазнаў савецкі бамбавоз, які ляцеў на Крутагор’е.
Спалох, такім чынам, быў дарэмны. Чубар кінуў яшчэ погляд на дарогу, якая пустая ляжала каля падножжа валатоўкі, і, упіраючыся абцасамі ў трывалы грунт на сцежцы, пачаў спускацца ўніз, каб далучыцца да чырвонаармейцаў.
Тым часам паміж Шпакевічам і Халадзілавым адбывалася размова.
— Зараз ён недзе грымне, — казаў Шпакевіч.
— Калі даляціць, — гаварыў недаверлівы Халадзілаў.
Падышоў Чубар. Шпакевіч і яму сказаў:
— Паляцеў наш! Зараз недзе грымне!
Але не паспеў схавацца за валатоўкамі бамбавоз, як пачуліся кароткія чэргі, нібыта хто драў ужо мокрае палатно.
— Ну вось, я ж казаў, калі паспее даляцець! — зусім без адчування свае праваты вымавіў Халадзілаў.
Мусіць, на падлёце да Крутагор’я пачынаўся паветраны бой.
Халадзілаў не вытрымаў, падаўся на валатоўку глядзець.
Скончылася ўсё тым, што моцны выбух раптам страсянуў наваколле, і ў неба ўзняўся чорны слуп дыму.
Слуп гэты спярша рос проста ўгару, пасля раптам заклубіўся, утвараючы вялікі пажар, які паступова шырэў, засланяў жоўта-белым — саламяным — дымам неба на паўночным усходзе.
На Шпакевіча ўсё гэта — і абрынуты бамбавоз, і нечаканы пажар — падзейнічала нядобра. Чубар бачыў, як на пахмурным твары ў таго хадзілі пад скурай жаўлакі. Здавалася, колькі гэтакага было ўжо на шляху — Шпакевіч, як і Халадзілаў, адступаў ад заходняй граніцы, — але прывыкнуць да пажару не мог, таксама як не мог спакойна глядзець на забітых: чалавечае шкадаванне ў ім заўсёды ўзмацнялася адчуваннем прыкрасці і бездапаможнасці...
— Уласна, нам неабавязкова заставацца тут надалей, — раптам рашуча, з нейкай незнаёмай яшчэ для Чубара жорсткасцю ў голасе, сказаў Шпакевіч. — Зараз вось ірванём мост і пойдзем.
— Да цёмнага можна яшчэ паспець на той бок, — быццам падахвоціў Шпакевіча Чубар, паказаўшы пры гэтым на лес, што чарнеў за Бесяддзю.
Непрыкметна падышоў Халадзілаў.
— І хто іх адных, без прыкрыцця, пускае гэтыя бамбавозы? — пашкадаваў ён уголас.
— Што там яшчэ загарэлася? — спытаў Шпакевіч.