Жаночы лямант, мусіць, пачулі на вёсцы, — прынамсі, у тых дварах, што былі бліжэй, бо каля загарадзі раптам з’явіліся людзі, як належыць у ваенны час, падлеткі ды бабы з малымі дзецьмі, яны моўчкі, нібыта зачараваныя, назіралі за тым, што адбывалася на гародзе, а ў вачах, здавалася, не было ні асуджэння, ні спачування, адна цікаўнасць. Па той бок пералаза таксама нехта паспеў апынуцца. Чубар пазнаў яшчэ здалёку — то быў кульгавы стары, па прозвішчы Якушок, які меў звычку з раніцы да вечара сядзець на загавальні сваёй хаты і быць, такім чынам, сведкам усяго, што рабілася за цэлы дзень на ажыўленай дарозе. Кожны раз, як верамейкаўскаму старшыні выпадала ехаць праз Белую Гліну ў Крутагор’е, яны віталіся. Стары таксама пазнаў Чубара, пачаў усміхацца лісліва, але нібыта адчужана, выскаляючы пакрышаныя зубы.
— А я думаў, — сказаў ён, шастаючы вачамі па ўсіх трох, — што ета вы, можа, з таго самалёта? Цяпера бачу, ажно не. Дак ета ж, здаецца, вы, таварыш начальнік? — Ён спыніў позірк на Чубары. — Значыцца, яшчэ тута? А наш Калатоз у вакувацыю паехаў. Яшчэ на тым тыдні. І сельсавецкі старшыня паехаў. Пабралі лепшых коней і патарахцелі кудысь за Бесядзь. Тама яшчэ не страшна.
Чубар спытаў:
— Што гэта за баба такая?
— Наша тута. Проста баба. Але як я паглядзеў, дак можа каму і кішкі выпусціць.
— Дурніца шалёная, — смыкнуў шчакою Чубар.
— Тута ашалець можа хоць хто, — засмяяўся, мусіць, задаволены ваяўнічасцю жанчыны, стары. — А навошта вам салома? — спытаў ён і адразу пачаў тлумачыць сабе: — Яно, канечне, людзям таксама паспаць трэба, бо ля тае Дзяражні нават калі пасядзець доўга, дак адсырэеш. — Ён даваў зразумець ім, што ведае пра ўсё. — А салома гарыць. Вэ-э-эн, бачыце, колькі гарыць яе! — стары паказаў рукой на пажар.
— Нам папраўдзе вельмі патрэбна салома, — падаўся да старога Шпакевіч.
— Дзе ж яе ўзяць цяпера? У калгасе яшчэ амаль не жалі. За вёскай, праўда, тама ёсць копы, нават памалочаныя, аднак ета далёка. — Стары ўсміхнуўся. — Адна Сукліда пажала во. Дак яны і стаяць на гародзе, як прышчыкі на лбе, — усім лезуць у вочы.
— Немцы не пашкадуюць, — сказаў яшчэ не астылы Чубар.
— А ета паглядзець трэба, — нібыта не паверыў стары. — Яна ў нас баба такая, што і перад немцам з віламі пастаяць судолее. Сваё адбароніць і не аддасць каму не трэба. А як жа іначай? Дзяцей у хаце поўная дзяруга, а мужыка забралі па першай набілізацыі, дак...
— Але як нам саломы раздабыць? — пытаўся Шпакевіч, якому не цярпелася хутчэй скончыць справу з мостам.
— Тады, можа, кароўнік раскрыць, раз трэба? — падказаў дзед. — А навошта?
— Мост ваш паліць будзем, — прызнаўся Шпакевіч.
— Дак яго лепей тады бабахнуць, — параіў спакойна дзед.
— Не пячэ, дзед, — засмяяўся Халадзілаў.
— Машынка не работае?
— Не работа-е-е.
— Бач ты! — пакруціў галавой стары.
— А можа, у цябе леташняя салома ёсць? — спытаў Чубар.
— Не, — узняў растапыраныя далоні стары. — Спажылі ў гаспадарцы за тую зіму. Нават трухі не засталося. Яно ж, карова, цёлка... — Але нібыта спахапіўся, што пачаў не пра тое. — Мост, кажаце, наш спаліць хочаце? Дак паліце сабе. Ён нам тута, лічы, і непатрэбны. Ета калі, можа, на машынах ездзіць, дак праўда. А нам, — ён махнуў абедзвюма рукамі, — мы і так цераз Дзяражню знойдзем дзе пераехаць.
— Ты от што, дзед, — не даў гаварыць старому далей Чубар, — пакажаш, дзе ў вас салома ў полі. І падводу запражэш, каня знойдзеш.
Стары збянтэжана азірнуўся:
— Дак я ж нямоглы, нават у калгасе не рабіў, а тута!..
— У калгасе не рабіў, — павысіў голас Чубар, — а нам памагчы мусіш!
— А як на мяне тады заявяць?
— Хто?
— Ці мала хто! Людзям жа рот не закрыеш. Скажуць, памагаў Чырвонай Арміі паліць мост, а немцы мяне за ета да сценкі.
— Не хвалюйся, — усміхнуўся Чубар, — скажаш, прымусілі. Я з табой таксама пайду.
Нарэшце стары зразумеў, што Чубар ад яго не адступіцца, унурыў галаву.
— Вы мяне вядзіце тады пад ружжом па вёсцы, а? Каб усе бачылі.
Чубар засмяяўся.
— Ладна, стары, пойдзеш пад вінтоўкай, — сказаў ён Якушку і паглядзеў на чырвонаармейца. — А вы мне сігнал падасцё адсюль, калі што раптам.
— Нарабілі гармідару, — пачухаў патыліцу Халадзілаў.
— Гэта ўсё праз тваю машынку, — сказаў нездаволена Шпакевіч. — Чаму не праверыў зараней?
— Дасюль жа працавала, — бараніўся Халадзілаў.
Шпакевіч павёў позіркам па гародзе — жанчына па-ранейшаму сядзела на ржэўніку, але ўжо, здаецца, не плакала. Шпакевічу шкада стала яе. Ён падышоў, сказаў:
— Даруйце нам...
Тады жанчына ўзняла галаву і зноў пачала плакаць.
— Я ведаю, што ета не вы, — гаварыла яна праз слёзы. — Ета той, верамейкаўскі. А вы такія ж, як і мой. Мой таксама недзе вось так... ваюе... а можа, галаву злажыў... Не, я на вас зло не помню. А таму верамейкаўскаму...