— Ну, ну... — кіўнуў галавой Шарэйка.
— Праўда, наша яшчэ ўся ў крыві стаіць, бо нездарма ж чырвоная, але напісана, што ажывае, кветкі на ёй. Значыць, нашы падолеюць немца. Ета святы знак, каб ведалі. Нават бог цяпер за нас.
— А што Марфа мая павінна рабіць з пісьмом? — не ўтрымаўся Зазыба.
— Дак ты от паслухай, Яўменавіч, — усцешаная Зазыбавай увагай, пасвятлела тварам гаспадыня. — Ета пісьмо, як бачыш, святое, і павінна яно перадавацца па ланцугу такім, ад аднаго чалавека да другога. І галоўнае, каб ніхто не абарваў ланцуга, а то нічога тады не спраўдзіцца. Значыць, кожны, да каго трапляе пісьмо, павінен перапісаць яго і перадаць другому. Таму і ланцугом завецца.
— Ды яшчэ залатым, — непрыкметна падміргнуў Зазыбу Шарэйка.
— А што, мы з Шарэйкам тваім таксама павінны перапісваць яго? — спытаў Зазыба.
— Ну, ад вас дак ужо не дачакаюцца етага ні бог, ні людзі. Хоць што я кажу, ты, мусіць, дак яшчэ... А мой адно зубы паказвае, як жаніх на вяселлі. У яго ні бога за душой, ні чорта... Як Гірша некалі знусціў маладога, дак бязбожнікам і жыве цяпера. Людзі во сянні ў царкву, ледзьве заднела, балазе, столькі паповага голасу не чуваць было, а мой — за стол да машынку круціць. Немца, бачыш, спалохаўся! Зараз трэба хутчэй рабіць! А богава кара яму не страшна! Цяпер во ета пісьмо яму не падабаецца. А таго не ведае, што ўсякі, хто ета пісьмо чытае ці нават слухае, а яшчэ лепш, калі перапісвае — дак ужо, няйначай, ад бога літасці дачакаецца. І ў чыім доме ліст, там ні агонь, ні бомба — нішто не прычыніць бяды.
— Скажы, Зазыба, — глянуў з-пад ілба Шарэйка, — твая Марфа таксама такая во... баптыстка?
Зазыба ў адказ адно ўсміхнуўся. Тады Шарэйка паківаў галавой:
— Цяпера я разумею, чаму мы з табой такія затурканыя!
— Затуркаеш вас! — паглядзела на мужа гаспадыня.
Зазыба ўзяў у свае рукі «святое пісьмо», паклаў у кішэню.
— Дак ты ўжо і праўда перадай тама, Яўменавіч, Марфе, — у каторы раз пачала як не ўпрошваць Ганна. — Няхай яна ў Верамейках першая прадоўжыць залаты ланцуг. Ета няважна, што грамаці не хапае. Можна папрасіць каго граматнейшага, той перапіша.
— Добра, — кіўнуў ёй Зазыба. — Не ведаю, што з етага будзе, але перадаць перадам.
— Апроч карысці — нічога не будзе, — упэўнена сказала на гэта Шарэйкава жонка. — Павінны ж і мы, бабы, памагаць сваім, каб германца вытурыць назад за граніцу. — Шукаючы падтрымкі сабе, Ганна нават паглядзела на Марылю.
— Ну, ну, давайце, памагайце, — усміхнуўся Шарэйка і пакруціў у незразумелым здзіўленні галавой: — Але ж нехта хітры выдумляе ўсё ета!
— Дак не дурны, — з гонарам адказала на яго словы жонка. — Але можаш галавы не ламаць. Немцы проці сябе выдумляць такога не стануць.
— Да ўжо ж... — згаджаючыся з гаспадыняй, тым часам зірнуў на Шарэйку Зазыба. — Мы з табой даўно гаворым, а пра галоўнае, здаецца, і не ўспомнілі, — сказаў ён праз нейкі час, пераводзячы гаворку зусім на іншае. — У вас, кажуць, новая ўлада нават калгаса не зачапіла?
— Гм, ета яшчэ што! І старшыню таго самага пакінула! Так што рыхтуйся і ты, калі Чубара няма ў Верамейках. Таксама зробяць старшынёй.
— А вы ешце, ешце, — пасунула бліжэй да Марылі гаспадыня чыгунок з топленымі дранікамі. — А то, можа, ніколі і не каштавалі такіх?
— Мне Марфа Давыдаўна пякла, — сумелася ад увагі дзяўчына.
— Ну, то ешце і нашы...
— Але праўду казала Ганна, — пакруціў быццам у ачмурэнні галавой Зазыба, — няведамы шляхі боскія.
— Ну, пра ета, бадай, ламаць галаву дужа не варта, — прыжмурыў левае вока Шарэйка. — Здаецца, усё ясна.
— Дак... — Зазыба паглядзеў на яго. — Казалі ж, што немцы супраць калгасаў будуць, а цяпера выходзіць...
— Значыць, калгас і немцам не замінае, — сказаў кравец і прыхінуўся да спінкі крэсла. — Я таксама, каб быў на Адольфавым месцы, не разганяў бы калгасаў. А то што ж атрымліваецца? Недзе яшчэ зусім блізка фронт стаіць і вагаецца, як на тых шалях, а тута ў полі хлеб асыпаецца на зямлю. Немцы — яны хоць і на машынах амаль усе, але таксама жывыя, без харчу не абыходзяцца. А з Германіі сюды не навозішся. Вось і надумалі нашым пакарыстацца.
— Ну, ну...
— Дапусцім, немцы разгоняць калгасы. Дарэчы, некаторыя нашы мужыкі таксама нічога не мелі супраць, каб падзяліць гаспадарку, перамераць поле зноў на палосы. Але ж камендант адгаварыў. Што яму палосы нашы? Сяляне збяруць ураджай да й пахаваюць кожны сабе. Паспрабуй тады, адбяры ўсё. Канешне, можна і адабраць, на тое ў немцаў цяпера і сіла. Аднак колькі на ета спатрэбіцца яе? Асабліва ў такі час, калі ўсё няпэўна. Ты, Зазыба, не забывай, наша мясцовасць цяпера ў прыфрантавой паласе. Ад нас нават чуваць, як бухкае, можа, адразу за Паповай Гарой. Таго і глядзі, Чырвоная Армія вось-вось вернецца. Не ўсё ж адступаць. Таму немцы і разлічылі правільна. Няхай мужыкі жнуць і малоцяць, як і раней, а калі збожжа ў амбары звязуць, можна распарадзіцца ім па-свойску. Тады не трэба ні па чуланах лазіць, ні зброю ўжываць. Адным словам, як мне, дык з калгасам справа ясная. Здаецца, немцы яго чапаць не збіраюцца. Казалі толькі, што памяняюць назву. Замест калгаса сельская абшчына будзе. Ета каб толькі калгасам не называць. Яно ж і з воласцю так — раён немцы пакінулі, і вобласць ёсць, а Савета няма, заместа Савета вярнулі воласць. Ета каб з памяці людской вытравіць Савецкую ўладу.