— Хіба ж гэта ёсць лозунг для развіцця самакрытыкі? — з гневам казаў Рыскін, апусціўшы лісток. — Гэта — лозунг, каб садзейнічаць камісіям па чыстцы, ускрываць гэтыя недахопы?.. Гэта ёсць апартуністычны лозунг, які замазвае класавую сутнасць. Лозунг, які, бясспрэчна, з’яўляецца тормазам, які можа звесці "на нет" усю працу па чыстцы савецкага апарату! Зам ест актыўнай дапамогі камісіям па чыстцы, яны хочуць заблытаць, не даць магчымасці ўскрыць усе недахопы свайго апарату!
Тут Апейка зноў згадаў Галенчыка. Зноў вастрэй пачуў неспакой, які за час дакладу то адступаў, знікаў, то вяртаўся, шчымеў назольна. "Як цяжка часам, аказваецца, — падумаў стомлена, — зразумець звычайныя рэчы!.."
З дня на дзень у зале было ўсё больш пустых крэслаў. Нямала дэлегатаў у час пасяджэнняў хадзілі ў вестыбюлі, гаманілі, курылі. Усё больш чулася стома. Найлепш адужвалі яе жанкі,— да апошняга дня, з раніцы да иозняга вечара, сядзелі ціхія, уважлівыя, зрэдку адно перашэптваючыся пра нешта.
Увечары 26 лістапада былі прыняты рэзалюцыі па ўсіх пытаннях, i старшыня ЦВК Чарвякоў устаў за сталом, каб закончыць сесію. Ён сказаў, што заклік — калектывізаваць Беларусь за два-тры гады — не фантазия, а канкрэтнае заданне, якое вынікае з самога жыцця. Ён тут жа зазначыў, што вялікаю памылкаю будзе лічыць, што калектывізацыя — лёгкая справа.
— Справа калектывізацыі,— з увагай, згодна слухаў Апейка, — гэта справа перабудовы дзесяткаў i соцепь тысяч сяляпскіх гаспадарак. Гэта справа перавыхавання дзесяткаў i соцепь тысяч — i мільёнаў — нашага сялянства. І таму гэта цяжкая справа… — Чарвякоў папрасіў адносіцца да гэтай справы, як да цяжкай i важнай, — вельмі сур’ёзна. Разумна перасцерагаў ён, што бюракратычна-фармальнымі адносінамі можна толькі сарваць калектывізацыю. Трэба, каб кожнае пытанне, раіў ён, было прапрацавана, каб яно было зразумелае для працоўных еялян, для мужчын i жанчын. Трэба, разумна турбаваўся ён, каб калектывізацыя з першых жа дзён станавілася на моцны, здаровы грунт.
— Перад намі можа паўстаць пытанне, — загаварыў ён, памаўчаўшы момант, — ці дапусціма насільственная калектывізацыя? — Апейка зацікавіўся. — Зразумелая рэч, што ў аснове калектывізацыя павінна праводзіцца на падставах добраахвотнага, свядомага жадання самога працоўнага сялянства… Аднак могуць быць выпадкі, калі не толькі магчыма, але i трэба падштурхнуць паасобных гаспадароў уваходзіць у калгасныя аб’яднанні. Мы не можам дапусціць, — усё цвярдзеў яго голас, — каб паасобныя гаспадаркі, ці з прычыны несвядомасці гаспадароў, ці з прычыны шкодных уплываў з боку варожых савецкай уладзе элементаў i г. д. i г. д. — разбурвалі нашы імкненні перабудаваць сельскую гаспадарку на сацыялістычных падставах. Большасць можа прымусіць меншасць пакарыцца, увайсці ў калектыў i падпарадкавацца калектыўнаму парадку працы i жыцця… Калі б мы ставілі пытанне інакш, то гэтым мы ставілі б усю справу пабудовы сацыялізма i на даным этапе ўсю справу сацыялістычнай перабудовы сельскай гаспадаркі ў залежнасць ад адсталых, несвядомых элемент^ нашай вёскі.