— I гэта смерць будзе на табе, Прадыслава. I — ганьба.
Працяглае маўчанне павісла ў пакоі, толькі затрапяталася, затрымцела свечка, нібы нейчы цяжкі, злавесны подых праляцеў над ёю. Маўчала Градыслава, са спачуваннем гледзячы на старэйшую сястру, сцішылася ля ног княгіні Лада, а сама княгіня зажмурылася — можа, пабаялася, каб дачка не ўбачыла слёзы ў ейных вачах? Але Прадыслава не глядзела на яе, яна не спускала вачэй са свечкі. А там, у полымі, як згаралі, адна за адной, светлыя, бесклапотныя карціны гэтага лета. I тады яна асунулася ўніз, каб не бачыць полымя, каб не згарала самае дарагое для яе…
Прадыслава зноў выйшла да Дзвіны. Але цяпер, на світанні, рака была іншая, чым некалькі гадзін назад, калі Прадыслава вярталася ад Рамана. Клубы белага туману віліся над чорнаю халоднай паверхняю, якая паступова святлела, рабілася сіняй; і туман павольна асядаў у нізіне, апаўшы на дол буйнымі кроплямі расы. Імкліва несла рака свае шырокае гнуткае цела, бясшумна слізгацела паміж хмызняку і гонкіх соснаў, што раслі на пясчаных берагах. Не адчуваючы холаду, Прадыслава прысела на шурпаты камень, што ляжаў над самым абрывам. Яе пантофлікі і падол прамоклі ад расы, але твар гарэў
Толькі што гаварыла з маці, а здаецца, што прайшлі вякі. Калі яна ачуняла, маці паклала яе на спальную лаву, падвярнула коўдру. I выйшла. А яна, хаця і дрыжалі рукі і слабасць агортвала цела, пе магла ляжаць. Здалося ёй, што ў святліцы духата...
Пакуль ішла, вярталіся сілы. Нібы чароўныя лекі, уліваўся ў грудзі ранішні холад. У апошні час яна прывыкла да прасторы, да неба пад галавой, ужо не баялася ночы, і багі Раманавы былі вадой, зямлёй, сонцам...
Успомніла яго — і так балюча сціснула сэрца нязнаная раней туга, што ледзь стрымала крык.
Нашто тады яна пайшла з Брачыславай! Не было б той ночы — яна ніколі б і не даведалася, якім шчасцем можа быць звычайны поціск рукі, як можа кружыцца галава ад блізкасці дужага, цёплага цела. Ніколі не ведала б, колькі смутку, ласкі і пакоры бывае ў вачах у мужчыны.
Яна заўсёды была раўнадушная да лісліва-бойкіх гаворак сватоў, да тых, хто хацеў з ёй звязаць сваё жыццё. Не ў сямейным шчасці ўяўляўся лёс. Яе павінна было чакаць наперадзе нешта асаблівае, вялікае. I таму хітрыкі сватоў здаваліся пасткай, у якую хочуць яе завабіць.
Чаму ж сустрэча на пыльнай гарачай дарозе імгненна перайначыла ўсё, падхапіла і панесла па нейкай невядомай, страшнаватай, але прывабнай плыні? Прадыслава аднойчы бачыла, як пачыналася паводка: нерухомая, скаваная рака аж выгіналася — адтуль, з яе глыбіняў, узнімалася магутная неадольная сіла. Глуха патрэскваў лёд і нечакана са страшэнным грукатам зламаўся, з трэшчыны са свістам вырвалася вада, і тады, выбіўшыся на прастору, гэтая сіла пачала ламаць і крышыць усё навокал.
Такое ж пачуццё было ў яе некалькі гадзін назад, калі абдымалі яе дужыя рукі любага, калі над вухам гучалі яго шчырыя, добрыя словы.
«Ты — наша»,— сказаў ён даўно, на купальскую ноч. Напэўна, гэта так і ёсць. I цячэ ў яе крыві сок навакольных бяроз. Раптам захацелася стаць адной з іх — лёгкай, светлай. Заплятаць зялёныя косы, глядзецца ў люстраную роўнядзь Дзвіны і шаптаць каханаму ўсё, аб чым спявае душа... Каханаму... І ці не ўсё роўна, у чым ён будзе — у бліскучым дарагім каптане ці ў саматканай кашулі! Абы былі побач гэтыя вочы — сінія іскрынкі, доўгія цёмныя вейкі і мудрасць яго — спрадвечная, суровая мудрасць замшэлых старых ялін, бяздонных лясных азёр, камяністай пясчанай зямлі. Перад імі слабой і бляклай здавалася тая мудрасць, якой вучылі старыя кнігі.
Яна дастала абразок, які заўссды вісеў на шыі на доўгім залатым ланцужку. Пранікнёныя вочы Багародзіцы глянулі сй проста ў душу. Пякучы сорам апаліў Прадыславу. Як яна магла забыць усё, чаму вучылі яе?
Моц духу, які пераадольвае ўсе зямныя спакусы для таго, каб узняцца да сапраўднага разумення сутнасці жыцця? Дзе яна, гэтая моц? Страчана ў нізкім будане з яловых лапак? Ці ж гэта яна марыла атрымаць ад жыцця? Павісла натоненькім валаску паміж небам і зямлёй. Варта зварухнуцца — і абарвецца валасок. I тады грэшніца грымнецца ў самае пекла. А пекла — гэта яхідная ўсмешка дзядзькі Барыса, люты твар бацькі, кпіны і дакоры за плячыма і, нарэшце, скрываўленая Раманава спіна. Упершыню яна адчула, што не можа жыць так, як ёй хочацца, што па руках і нагах звязваюць яе зямныя законы. Яна са сваімі думкамі, са сваім разуменнем жыцця варожая ўсяму таму, чым жыла раней, і ніхто не прыме яе, ніхто не падасць руку.