Ён ужо памкнуўся да выхаду, а потым вярнуўся. Запаліў прынесеную з сабой лучыну, паднёс яе да абраза.
У залатым німбе вялікамучаніцы стаяла перад ім Багародзіца. Спакой і мудрасць былі ў яе бледным твары. Вусны ледзь прыпухлыя, з дзіцячымі ямачкамі ў кутках. А вялізныя цёмныя вочы пад тонкімі брывамі жылі, гарэлі страснасцю і верай, смяяліся і плакалі, ушчувалі і спагадалі. Дрыжала лучына, і ў бляклым водсвеце глядзела на Іаана Ефрасіння — такая, якою была ў дзень першай сустрэчы...
Ведаў ён — заўтра прыйдуць сюды людзі. Ды не пасмеюць яны зняць новую ікону Спыняцца перад ёю ў нямым здзіўленні: нібы жывую ігуменню перанеслі на дошку. Але не толькі падабенства ўразіць іх — назаўсёды асталіся на дошцы бяссонныя ночы Іаана, гнеў яго і радасць, каханне і безнадзейнасць. I хай заўсёды спыпяюцца перад ёй людзі, зачараваныя цудам, якое стварае чалавечае натхненне. Спарахнеюць у зямлі іхнія і ягоныя косці, лягуць у зямлю іх дзеці, унукі — а светла-русая мудрая жанчына ўсё будзе глядзець на далёкіх нашчадкаў, і ніколі не згаснуць яе вочы...
Стаяў марозны студзеньскі дзень. Клубы халоднага туману ахутвалі дрэвы і хаты. Бралася на вечар, неба было сіне-барвовае: ужо садзілася нізкае сонца. Ад яго ружовым здаваўся снег, каляіны дарогі. Нават белыя манастырскія коні выглядалі ружовымі.
Рыпеў снег пад палазамі. Дарога імкліва ляцела пад конскія капыты. Злёгку кружылася галава. Ефрасіння выцягнула руку, кранула манашку-вазніцу:
— Цішэй, цішэй вязі!
Сані пайшлі цішэй, а яна ўсё не забірала выцягнутую руку, глядзела на яе, сухую, зморшчаную.
«Бяжыць час. Хутка з зямным жыццём развітвацца».
А вось усё роўна радуецца яна навакольнай прыгажосці: тоўстыя, калматыя ад інею галінкі, тоненькія сняжынкі, што блішчаць, як дарагія каменні, чырвонае неба. Яна ўспомніла словы з кнігі, якую нядаўна прывезлі ў манастыр. Напісаў яе нейкі Яфрэм Сірын. Гэтую кнігу ўжо некалькі разоў ёй чытала манашка, і многія старонкі самі сабой усплывалі ў памяці:
«Мінае дзень, следам за ім ідзе другі, і, калі не гадаеш, смерць ужо стаіць над галавой тваёй. Дзе мудрацы, якія напісалі кнігі і пісаннямі сваімі напоўнілі свет? Дзе тыя, што дзівілі свет сваімі словамі і творамі, зачаравалі сваімі думкамі?
Скажы зямлі, і яна пакажа табе, дзе яны; спытай у магіл, і яны табе пакажуць, куды яны пакладзены. Усе яны разам ляжаць у зямлі, усе сталі прахам, і не адрозніш, дзе астанкі багатага і дзе парахня ўбогага».
Учора, пры спакойным святле свечак, у цемнаватым бабінцы, дзе пахла вільгаццю ад мураваных сцен, гэтыя словы гучалі пераканаўча, і манашкі сядзелі засяроджаныя, зачараваныя плаўнасцю і ўзвышаным сумам радкоў. А сёння, гледзячы вакол, сама яна запратэставала душой. Так, нічога не засталося ад мудрацоў, ад іх плоці. А дух усё ж застаўся — у кнігах, словах. Слова — вось што перажыве вякі! Колькі кніг трымала яна ў сваіх руках за доўгае жыццё, колькі перапісала і пераклала на родную мову! А хто з тых людзей, што напісалі гэтыя кнігі, жывы? Ні аднаго не ведае. Тварылі яны многа гадоў назад, але і сёння слухаюць іх жывыя людзі. Вось і яе, Ефрасінню, жаданне апанавала: напісаць і пакінуць людзям свае думкі. Многа іх яна перадумала за свае гады. Навучылася ў чалавечых душах чытаць лепш за кнігу. Але ў адным Сірын праўду мае — дробныя і нязначныя людскія клопаты. Што яны перад вечнасцю?
Ефрасіння пад'ехала ўжо да Полацка, да купецкіх радоў. Там стаяў натоўп. Тут былі і знакамітыя баяры ў высокіх узорных шапках, футрах, падбітых лісамі, і тлустыя ліхвяры ў вышытых кажухах з аўчын, і купцы ў заморскіх дарагіх каптанах, і чорныя людзі, якія прытанцоўвалі ад холаду, дыхаючы ў чырвоныя змерзлыя пальцы.
Ефрасінні кінуўся ў вочы шырокі, азызлы твар з драпежна ашчэраным ротам і маленькімі зыркімі вочкамі. «Чаго гэта ён такі вясёлы?» — міжволі падумала яна, пазнаўшы баярына Кірыка, вядомага ў горадзе ліхвяра і скнару.
I тут жа ўбачыла за спінамі і галовамі людзей нешта ярка-чырвонае. Тады зразумела, чаго шумеў узбуджаны натоўп — ён адчуў кроў. Таму гэтак раздзьмуваліся ноздры і туманіліся вочы. За сваё доўгае жыццё Ефрасіння нагледзелася ўсяго. Але тут стрываць не магла. Нейкая неўтаймаваная сіла падняла яе з саней.
Натоўп расступаўся перад ёй, некаторыя падалі на калені і хрысціліся. «Ефрасіння... Ефрасіння...» — шалясцела над галовамі. Яна ўвайшла ў кола людзей.
На грубым, драўляным памосце — распластанае чалавечае цела. I ў яго з тупой, жахлівай рытмічнасцю раз за разам упіваецца скураны, у некалькі разоў перавіты бізун. Пырскае кроў. Усё заліта ёю. Дыміцца на марозным снезе гарачая чалавечая кроў... Рыжы сабака таропка ліжа чырвоны снег, адскокваючы ўбок пры кожным удары.