Маці памкнулася насустрач, Генадзь патрываў, даў ёй сябе абняць і дакрануцца сухім вуснам да сваёй шчакі.
— Хадзем, сыночак, пакармлю, полудзень гатовы, я чакала-чакала, усё выходзіла глядзець... бабуля зусім слабая, ляжыць, ужо і не памятае амаль нічога, не гаворыць. Памрэ зараз... А як у цябе справы, сыночак? Як з дыпломам? Ці стае грошай? Я тут яшчэ зберла, што ж, нічога не купляем... От каб мама яшчэ два тыдні працягнула, была б яшчэ адна пенсія, дай Божа, атрымаем. Пенсія ж вялікая...
Што пенсія ў бабулі Наталлі была вялікая, Генадзь ведаў. Дзяўчынай яна была ў партызанскім аддзеле, прызналі ветэранам...
Да бабулі Генадзь не пайшоў — не хацелася псаваць сабе настрою выглядам старой хворай жанчыны.
— Я заеду, як буду назад ехаць... Можа, ёй лепей стане, каб хоць павітацца, — апраўдаўся ён.
— А куды ты цяпер? — насцярожылася маці. — Сказаў, прыедзеш, а што за справа — не сказаў...
— Такая справа... Дзе тая вёска, у якой я малым жыў у бацькі? Дзе тая баба жыла — баба Дунька?
Маці збялела.
— Адкуль ты ведаеш, як яе... звалі? Я ж не казала табе?
— Значыцца, ведаю, — шматзначна адказаў Генадзь. — Я шмат чаго ведаю... цяпер. Што ты ад мяне хавала. Ды добра, хавала — твая справа. Дык дзе вёска, дзе дом?
Ён спытаў такім тонам, што было зразумела: ён не прыме адмоўнага адказу ці адгаворкі на дрэнную памяць.
— Там... Рубанае, вёска, — ціха адказала маці. — Мабыць, там нікога не засталося ўжо. Там адсяленне было, хоць не зона, але ж выязджалі...
— У якой вобласці? Які раён?
Маці адказала, перасільваючы сябе, запытала:
— Навошта табе туды ехаць, сыночак?
— Трэба! — жорстка адказаў Генадзь. — Ці я не маю права паглядзець на тое месца, дзе мінулі мае першыя гады жыцця? Можа, і бацьку дзе знайду...
— Бацькі няма... Спраўлялася я нядаўна. Памёр... у турме.
— Не важна. Усё, я паехаў.
— Чакай, зараз з сабой збяру... Паесці каб, туды ж далёка... І грошы, грошы...
Генадзь не прыспешваў маці — яна і так ці не подбегам паспявала па хаце.
Ён выехаў на трасу, прыпыніўся на ўзбочыне. Дастаў мапу аўтамабільных дарог. Дзвесце кіламетраў, сама мала. І чвэрць дарогі вёскамі. Гадзіны за тры дасць рады...
Дзень быў сонечны, цёплы, амаль летні. Генадзь увамкнуў музыку — ён не мог трываць цяпер у спакойнай цішыні. Дарога была добрая, да павароткі, ад якой заставалася кіламетраў пяцьдзясят, праляцеў хутка. А далей пачалося — увесь асфальт у выбоінах.
Пачалі трапляцца паўжывыя і цалкам мёртвыя вёскі: спарахнелыя, паваленыя платы, хлявы без дахаў, дамы без вокнаў. Яшчэ паварот — асфальт скончыўся, пайшла жвіроўка, дрогкая, але даволі роўная.
Ціш і бязлюддзе. Генадзя ніхто не абагнаў, насустрач патрапілася адна машына — цяжкавік. Мінуў вялікую, жывую вёску, у ёй стаяла ўзбоч дарогі некалькі аднолькавых, адносна новых на выгляд цагляных дамоў. Аграгарадок... Паспела палупіцца фарба, пакладзеная проста на цагляныя сцены невялікай крамкі з гучнай назвай “Светач”.
У ёй, даволі прасторнай і пуставатай, было дзве прадаўніцы. Адна маладзейшая, з вялізнымі клубамі стаяла ля прылаўка з боку пакупнікоў, адставіўшы на ўваход шырачэзны азадак. Войкнула на рыпенне двярэй, выпрасталася, абцягнула халат на вялікіх, дзябёлых грудзях.
Другая ўсміхнулася — не Генадзю, сама сабе, і, як падалося Генадзю, помсліва. Дзіўна, але ў гэтай жанчыны, гадоў сарака, быў чысты, загарэлы і прыемны твар, з акуратнымі формамі рота і носа, інтэлігентная пастава і мяккі, спакойны голас. Ёй бы болей пасавала быць якой настаўніцай, а не падаваць мужыкам пляшкі чарніла — вунь яго колькі на прылаўку...
Генадзь папрасіў пляшку мінералкі, расплаціўся, спытаў:
— Да Рубанага дарогаю можна даехаць?
— Да Рубанага? — не стала хаваць здзіўлення жанчына. — Там жа гадоў дзесяць ніхто не жыве... Хат пяць засталося, рэшту пазабіралі. Зарасло ўсё.... Але выбачайце, калі вам трэба — даедзеце. Дажджоў не было, дарога добрая.
Генадзь не часта быў у розных вёсках, хіба што ў бабулі па маці, ды яшчэ праязджаў міма на машыне. Можа, таму тое, што ён пабачыў, змусіла яго вымкнуць музыку ў салоне.
Тут нельга было гаварыць гучна. Тут нельга было гаварыць наагул. Бо тут жыла смерць.
Перш падалося, што проста пачаўся нейкі лясок, з самотнымі высачэзнымі дрэвамі ды густым хмызняком. Але раптам у прагале між дзвюма вялізнымі ліпамі Генадзь пабачыў шэрую сцяну будынка з круглых бярвёнаў. Квадраты чорных дзірак без аконных пераплётаў. Кроквы, як косткі, замест даху, а разам усё — як аб'едзены труп нейкай пачварыны.