Мы маем літары, галосныя... Запішам іх частату зверху. Цяпер... цяпер проста выпішам частату аднаго радка ў праграму пад назвай Ворд Эксэль. І ўкладзем графік.
Цікавая піла выйшла.
Цяпер другі радок, трэці...
Што ўрэшце маем? Чатыры пілы. А гарбавіны і глыбавіны амаль супадаюць. Цяпер няхай графік складаецца так, каб кожны другі радок маляваўся з улікам першага, трэці — з улікам двух, чацвёрты — з улікам трох.
Уладзімір узрушана глядзеў на новы графік. Пэўна ж, пэўна ж, усё так і мае быць: другі радок узмацняе частотную паслядоўнасць першага, трэці яшчэ больш павялічвае гарбавіны, чацверты таксама акуратна кладзецца на іх. Такім парадкам, верхняя піла — гэта не проста сума чатырох пілаў, гэта ў чатыры разы павялічаная “магутнасць”, калі можна так сказаць, кожнага асобнага радка! Вось яна, фізічная асаблівасць паэзіі!
Графік раздрукаваў. Глядзеў на аркуш, яшчэ крышку вільготны ад чарніла, і пачуццё гордасці за сябе перапаўняла яго: а ён жа нешта змог! Цалкам мажліва, што нехта недзе рабіў гэта і раней (дык жа няма сведчанняў у Сеціве!), а ён вось сам дайшоў.
Але стоп... Адзін верш — яшчэ не довад. Які вядомы, таленавіты верш узяць цяпер? Аркадзя Куляшова... так, выдатна, яго. Вось, з самых вядомых, Куляшоў яго ці не тры разы перарабляў, усё ўдасканальваў: “На ростанях”. “Бывай, абуджаная сэрцам, дарагая.// Чаму так горка, не магу я зразумець...”
Уладзімір з незвычайным узбуджэннем расставіў, пераправерыў частоты гукаў у словах. Нарэшце перанёс лічбы ў праграму і даў каманду на стварэнне графіка.
Гэты графік глядзеўся амаль што ідэальна: усе чатыры радкі паўтаралі свае ўзвышэнні і ўпадзіны адзін у адзін, сумарная лінія была высокай, з крутымі пікамі. А які верш вядомы як не паэзія, а як нешта вымучанае, не ад душы? Ёсць такі ў таго ж Куляшова — “Камсамольскі білет”. Уладзімір успомніў як раней чытаў крытыку на гэты верш, дзе гаварылася, што той наагул спачатку быў напісаны на рускай мове, а потым перакладзены аўтарам, што ў вершы шмат штучнага пафасу, што пісаўся ён на заказ, тэрмінова...
“Цвёрда трымаўся юнак на дапросе,/ Тоячы словы і думкі свае...” — гэты слупок помніць, мабыць, кожны ўчорашні вучань школы. Уладзімір не надта хваляваўся: выйдзе такі графік, як у Багдановіча, горшы ці лепшы — не ў гэтым рэч. Значыць, тады наагул рэч не ва ўзмацненні гукавога раду, а ў самым радзе, скажам. Значыць, тады мае значэнне само чаргаванне гарбавінаў і глыбавінаў — той самы код радка...
Але адбылося неверагоднае.
Калі ўсе лічбы былі падстаўленыя і двойчы правераныя, Уладзімір са шчаслівым здзіўленнем разглядаў графік.
Гарманічнага ўзмацнення радком радка не адбылося!
Калі напачатку пікі чатырох радкоў крыху супадалі, то пачынаючы з сярэдзіны пайшоў поўны разлад і канец графіка хоць і быў высокім, але цалкам змазаным, без аніякага выразнага сігналу.
Уладзімір раздрукаваў і гэты ліст.
Замовы павінны мець дакладна такую самую нутраную будову. Калі іх заданне ўплываць на чалавека, значыць, выразнасць вось такога коду павінна быць вылучнай. Замовы не вершы? Чаму? А можа — белыя вершы? Дарэчы, трэба праверыць які белы верш... ды вось, хоць такія вядомыя хоку Басё ў перакладзе.
Тры радкі хоку далі прыгожы, такі ж адмысловы, як і першы верш Куляшова, графік.
“Ну, вось, а ты баяўся,“ — сам над сабой пасмяяўся Уладзімір. І свярбелі пальцы, гатовыя далей націскаць кнопкі клавіятуры, хацелася далей нешта рабіць, хутчэй, пакуль вось такі неверагодны ўздым, калі вось толькі адзін маленькі крок — і будзе зроблена нешта вылучна важнае!
Замова! Але знайсці патрэбнае ды яшчэ на рэсурсе, якому можна было б даваць веры, выходзіла не так проста. Нарэшце, знайшоў...
“Ішло два браты дуба рубаці, бэруць тапор, ідуць дуба рубаці. Не дуба рубаці, кроў замоўляці. Цекло тры рэчонкі, одна медзяна, а друга водзяна, а трэця кров’яна. Медзяну вуп’ю, водзяну выллю, а кров’яну зомоўлю...”
Калі самастойна разбіць на радкі? Гэтая ж замова якраз так і чытаецца, радкамі...
Ішло два браты дуба рубаці,
бэруць тапор, ідуць дуба рубаці.
Не дуба рубаці, кроў замоўляці.
Цекло тры рэчонкі, одна медзяна,
а друга водзяна, а трэця кров’яна.
Медзяну вуп’ю, водзяну выллю,
а кров’яну зомоўлю.
Ставячы лічбы значэння частаты, Уладзімір быў пэўны, што гэтыя радкі адлюструюцца ў праграме камп’ютара проста ідэальным графікам. Тут не чатыры, тут восем радокоў. Так і выйшла.