мог бы зрабіць на карысць умацавання саюза княства з каралеўствам! Іх незалежнасці, як ад Захаду, так і ад Усходу...
Ж ы гі м о н т ( зморана ). Вы, канцлер, майстра пераконваць. 1 за гэта я вас люблю. Але і вам ці варта было так хутка кідацца на выкананне тых папскіх эдыктаў...
Г а ш т о л ь д. У крыві ў нас ужо гэта - загадаюць дурням маліцца, дык яны і лбы паразбіваюць...
Ж ы г і м о н т (зусім прымірэнча). Каб не Ян ды каралева, я гэтыя эдыкты наогул бы... Усе навокал друкуюць, а мы сапраўды як тыя дурні... калі з цягам часу з'явіцца магчымасць выправіць справу...
Г а ш т о л ь д. Ваша вялікасць, магчымасць ёсць, і не благая. Трэба толькі ўгаварыць герцага прускага Альбрэхта запрасіць доктара Скарыну ў Кёнігсберг. Я ведаю, што герцаг збіраецца адкрываць універсітэт і наладжваць друкарскую справу. Лепшага за доктара Скарыну параіць цяжка. Мець жа пры двары такога лекара, як Скарына, палічыць за гонар не толькі герцаг, але і любы кароль.
Ж ы г і м о н т. У вашай прапанове нешта ёсць. І каралева доктара там не дастане. Пляменнічак у мяне з норавам!
Г а ш т о л ь д. Ваша вялікасць, зрабіце Альбрэхту сапраўдны падарунак! Далібог, ён вам гэтага век не забудзе.
Ж ы г і м о н т. Абы толькі каралева не здагадалася, пакуль падарунак у нашых руках.
Г а ш т о л ь д. Будзем спадзявацца і маліцца.
Ж ы г і м о н т. Маліцеся, ды, глядзіце, лоб не расквасце.
Гаштольд кланяецца і выходзіць.
Сцэна зацямняецца.
VІІІ
Познань. Скарына ў вязніцы. Грымяць запоры, уваходзіць Вартаўнік.
В а р т а ў я і к. Добрага ранку!.. Ну, і як?..
С к а р ы н а. Добрага ранку... Што - «як»?"
В а р т а ў н і к. Сам жа казаў, што вылічваеш, хто цябе сюды заканапаціў. Калі вылічыў - гавары, я яму, гаду, пакажу, дзе ракі зімуюць...
С к а р ы н а. Як вылічу, абавязкова скажу, а то мне аднаму, відаць, не ўправіцца.
В а р т а ў н і к. Гэта ўжо сапраўды. Гуртам, кажуць, і бацьку добра біць... А ваўком лепш выць аднаму.
С к а р ы н а. Чым далей думаю, тым больш завыць хочацца. ( Пасля доўгай паўзы.) Лепш бы сказаў, што ад пальцаў чуваць...
В а р т а ў н і к. Хуценькі Петрачок.
С к а р ы н а (зацікаўлена ). Хто, хто?..
В а р т а ў н і к. А-а-а... Петрачок у нас у Полацку быў, сусед, рукавы такі чалавек. Адначасова мог канём правіць, бручку грызці і малую патрэбу спраўляць. Хуценькім Петрачком і празвалі.
С к а р ы н а. Дык я ж яго ведаю. Не раз на чужыне ўспамінаў небараку, калі сам не ведаў, за што раней ухапіцца. І вучня свайго Пятра Мсціслаўна Хуценькім Петрачком называў, калі той адначасова кідаўся і фарбу варыць, і набор ліць, і гравюру рэзаць.
В а р т а ў н і к. Можа, твой Мсціславец і яшчэ што такое незразумелае мог, а наш палачанін толькі тое, што я пералічыў...
С к а р ы н а (нечакана). А раптам мальцы з дарогі саб'юцца, не даедуць...
В а р т а ў н і к. Мае мальцы саб'юцца?!. Лявонка ўжо звечара дома - Анэлька не нарадуецца, а за Андрэйку непакоіцца і нават плача - бог ведае, дзе тая Вільня і што там за біскуп. Ведаў я аднаго - за вярсту на казе не пад'едзеш.
С к а р ы н а (ускоквае з месца). Лявонка вярнуўся з Гданьска?!.
В а р т а ў н і к. І не адзін - калі ўсё будзе ціха, прывяду я табе сёння пляменніка.
Скарына абдымае Вартаўніка, цалуе яго.
Не абдымайся - я не баба і тым больш не дзеўка. А пляменнік прасіў, каб ты напісаў усе паперы, якія нам у судзе на карысць будуць. Я, кажа, у судовых
справах ні выплюнуць ні праглынуць.
С к а р ы н а. Затое мне ў іх давялося не аднаго сабаку з'есці.
В а р т а ў н і к. Тады пішы і мяркуй, як мы за тваю адседку некаму бакі намнём.
С к а р ы н а. (весела, узбуджана). Ды давядзецца ўжо!.. (Ціха.) А пляменніка Рамана сюды не вядзі - пастка ўсім тром. Закрыецца - не вылезем.
В а р т а ў н і к. Сапраўды, гэта нікому не ў шапку, як нячысцік падкоціцца. (Вяртаецца, вымае з-за пазухі скрутак.) Аладкі з'ясі. Анэльчыны, з макам.
С к а р ы н а (бярэ скрутак). Еш дурань, бо то з макам...
В а р т а ў н і к. Не забыўся полацкай прымаўкі?..
С к а р ы н а. Памятаю...
Вартаўнік выходзіць. Грымяць запоры.
Сцэна зацямняецца.
ІХ
З успамінаў Скарыны
Кёнігсберг. Герцаг Альбрэхт праглядае ліст з падвешанай да яго пячаткай.
З'яўляецца Скарына.
С к а р ы н а (з паклонам). Рады вітаць вас, пан герцаг...
А л ь б р э х т. Рады вас бачыць, шаноўны доктар. Мне ўчора сказалі, што вы атрымалі ад сваіх блізкіх нядобрую вестку, якая вымагае часовага ад'езду
з Кёнігсберга.
С к а р ы н а. Так, ваша міласць, і толькі таму, каб знайсці справядлівасць у судзе і абараніць свае маёмасныя правы, парушаныя несумленнымі людзьмі... Хоць больш за ўсё мяне занепакоіла раптоўнае нагоршанне здароўя жонкі... Пры ёй двое
малых.
А л ь б р э х т. Вельмі вам спачуваю.
С к а р ы н а. Шчыра дзякую.
А л ь б р э х т (крыху напышліва). Спадзеючыся на наша хуткае спатканне, калі вы вернецеся да нас сям'ёю, і пацвярджаючы нашы самыя сардэчныя да вас адносіны, мы рады дапамагчы вам нашай просьбаю да слаўнага друга нашага канцлера Гаштольда быць да вас уважлівым і спагадлівым.
С к а р ы н а. Сардэчна дзякую вам.
А л ь б р э х т. Мне надзвычай прыемна зачытаць наша пасланне да пана канцлера, каб тым самым яшчэ раз выказаць нашу вам глыбокую павагу і самыя высокія ацэнкі вашай годнасці. І не доўгага нашага знаёмства было дастаткова, каб мы палюбілі вас назаўсёды.
С к а р ы н а. Вельмі крануты. Вельмі...
А л ь б р э х т ( не гучна, але ўрачыста чытае пасланне). «У абарону пана Францыска Скарыны з Полацка, доктара медыцыны.