Выбрать главу

На хутар Туарыла таксама часам заходзілі жабракі, але гэта быў зусім не той люд, што некалі мог прыблукаць у Нікілю. Гэтыя нясмела стаялі каля дзвярэй ці, прысеўшы на лаву, плаксівымі галасамі адказвалі на роспыты гаспадыні. Неяк аднойчы гаспадыня спыталася ў адной жабрачкі, як яе завуць, і выявілася, што тую, як і гаспадыню, звалі Эмаю. Тады жабрачка атрымала добрую міласціну, і тым жа днём на хутар завітала яшчэ адна жабрачка і, не чакаючы роспытаў, абвесціла, што яе таксама завуць Эма. Гаспадыня доўга і ад душы смяялася, але падалá і гэтай, аднак папрасіла папярэдзіць усіх астатніх Эмаў, што больш такі фокус не атрымаецца.

Як ні дзіўна, але тут, на новым месцы, Юсі вельмі баяўся жабракоў і ніяк не спрабаваў зблізіцца з імі. Напэўна, праз тое, што цяпер ён сам належаў да сытай паловы чалавецтва. Пазней сярод жабракоў ён згледзеў і некаторых старых прыяцеляў, з якімі разам гуляў на Свіной горцы. Юсі саромеўся іх, а таму размова атрымалася змушанай і кароткай. Хлопцы самі, без роспытаў, расказалі, што ў Нікілі цяпер гаспадараць людзі Олілы, што павітуха Ловіса моцна хварэе. Але гэтыя навіны толькі злёгку слізганулі каля душы Юсі, ніяк не крануўшы яе. І калі хлопцы пайшлі, Юсі адчуў вялікую палёгку.

Надышло лета, зямля парасла травою, убраліся ў лістоту дрэвы. На далёкіх пашах зазвінелі медныя званочкі кароў, яравыя засеялі пры добрым надвор’і. Насеннае зерне атрымалі ў пазыку ад казны. Атупелыя ад няшчасцяў людзі пачалі пакрыху ажываць, нарадзіліся новыя спадзяванні. Сейбіт, ступаючы па полі за бараною, моцна задумваўся, успамінаючы жахлівыя мінулыя гады, і душа ягоная ўсё больш шырока раскрывалася насустрач сённяшняму светламу сонейку і буйной зеляніне навокал. І хоць знясілены мінулымі цяжкасцямі розум чалавечы яшчэ не мог у поўнай меры ацаніць усе перажытыя выпрабаванні, у сейбіта ўжо нараджалася адчуванне таго, што новыя часы прынясуць і новую светлую ідэю, якая надасць жыццю новы кірунак і новы абшар. І калі чалавек са сваёй нівы бачыў, як цягнуцца па дарозе знядоленыя бяздомнікі, то з нейкаю прыкрасцю думаў, што старыя часы ўсё ж азмрочваюць тое імгненне, у якім нараджаецца новы час.

Для былога Юсі Нікілі, якога цяпер называлі Юсі Туарыла, гэта лета, як і наступныя летнія часы, сталася самаю важнай парою ў жыцці – парою юнацтва, таму што большую частку гэтай пары ён праводзіў у самоце.

Надзелы, на якіх ён пасвіў гаспадарскі статак, лашчылі вочы сваёю разнастайнасцю. Некалі там былі лядныя пожагі, а цяпер квітнелі ўтравелыя паляны. З глыбіні лісцвянога лесу выступалі агароджаныя пожні з абавязковымі паветкамі ды пунямі. Ціха бруілася паміж стромкімі беражкамі непаўнаводная звілістая ручаінка. А па-над ёю, на ўскрайку абрыву, бярэзіны схілялі над мурашнікам свае паніклыя плакучыя галіны, ад якіх у самую паўдзённую спякоту, калі сытыя каровы палягалі на зямлю, таксама сыходзіў спякотны водар. Юсі хутка прывык да гэтых светлых мясцін і з задавальненнем майстраваў калатоўкі і вырабляў кіёчкі, упрыгожваючы іх сваёй разьбою. Тут ён не адчуваў сваю няўклюдную бездапаможнасць, якая так моцна псавала яму жыццё ў новай гасподзе. Тут за спінаю ў яго не стаялі ніякія загадчыкі і камандаваць статкам можна было як заўгодна.

Удзень плынь ягоных думак залежала ад таго, як прайшло ранне і вечар напярэдадні. Магло быць і так, што ягоныя думкі ўвесь дзень круціліся вакол ягонага цяперашняга жыцця, вакол краявідаў, дзе пасвілася гавяда, а можа, ствараліся карціны жыццёвай будучыні, у якіх галоўнае месца займала пасада Туарыла з гаспадаром, гаспадыняю ды іншымі істотамі. Тут яму добра, і нікуды ён адсюль не пойдзе. Бацька, маці і ўвесь сусвет жыцця ў Нікілі засталіся далёка ззаду, здаваліся чужымі і варожымі ягонаму новаму жыццю, а таму паспяхова адпрэчваліся хлапечым розумам і сціраліся з памяці. Сёння сонца свеціць не для іх. Адсюль, з залітага сонцам пагорка, здаецца натуральным, што гаспадар і гаспадыня ніколі не сварацца паміж сабою… Надыдзе вечар, і будзе так прыемна вяртацца дадому разам са статкам.

А часам здараецца і так, што вечар і ранне бываюць больш цяжкімі і змрочнымі, чым звычайна, і тады ўвесь наступны дзень праходзіць пад захмараным небам. Апоўдні недзе паблізу б’е маланка, і Юсі, шукаючы паратунку, спалохана імчыцца ў пуню. Гэта Бог абрынуўся яму на галаву, ён з’явіўся проста адтуль, з Хар’яскангаса, з бязмернай далечыні даўно пражытых гадоў. А Туарыла робіцца нікчэмнаю і далёкаю, таму што бацька Пеньямі знайшоў уцекача Юсі і зноў завалодаў сынам, як у былыя часы. Бліскае маланка, нібыта люты позірк усяго таго, што даўно згінула; яшчэ гучней чуюцца грымоты, і Юсі з жахлівым крыкам кідаецца ў абдымкі да сваёй памерлай маці Маі. Кроў ачысцілася ад усяго наліплага тут, і знаёмы краявід праз дождж бачыцца злавесна чужынскім. Дзікунская грубасць бацькі Пеньямі і ласкавая пяшчота маці робяцца самымі каштоўнымі скарбамі для трапяткога дзіцячага сэрца тут, на аддаленай чужой пашы.