Барыс Пятровіч
ПУЦІНА
Матыльком ніколі
Яму ўжо не стаць.
Дарэмна дрыжыць
Вусень на восеньскім ветры.
Басё
на Шыкатане, на беразе Ціхага акіяна, на краі свету, не думаецца пра прыгажосць і бясконцасць прасторы, якая называецца планетаю Зямля, не робіцца зразумелай твая нікчэмнасць (быў такі сахалінскі кампазітар з беларускім прозвішчам Нікчэмны, які, кажуць, напісаў знакамітую некалі песню са словамі «На востраве нармальнае надвор’е…») ды дробнасць перад магутнымі сіламі прыроды і самою прыродаю ўвогуле, а прыходзіць момант, калі пачынае здавацца, што перад табою проста дэкарацыя
акіяна ці шырокі экран кінатэатра і, калі пратканіненую паперу прабіць — за ёю будзе проста цемра, якая ёсць нішто, пачатак пачаткаў ці канец канцоў, альбо пачатак канца ці канец пачатку; якая знішчае ўвогуле ўяўленне пра час і прастору і ўсялякі пачатак адначасова робіцца канцом, а канец — пачаткам, і ўсё сціскаецца ў кропку, і гэтая кропка — ты, адзінокі, забыты ўсімі, пакінуты настолькі, што, здаецца, узмахнуў бы ў роспачы крыллем і ўзняўся ў неба, узляцеў бы так высока, што востраў увачавідкі
ператворыцца ў зярнятка, якое зусім лёгка падхапіць двума пальцамі, кінуць у рот, пажаваць і выплюнуць куды-небудзь далёка за Японскія астравы, дзе цяплей і скура цямнее, дзе славяне з беларусаў робяцца чорнымі, бы мурыны, і толькі непляскатыя насы і некучаравыя галовы выдаюць іх за нетамтэйшых: за Міклуха-Маклаяў, а не Пятніцаў, але лёгкасць праходзіць, вецер думак супакойваецца і шум мора, які натуральны прасцей пачуць з ракавінкі, чымсьці на беразе акіяна, кожным сваім
працяжна-напружаным «ш-ш-ша-а-а…» вяртае цябе ў абалонку твайго цела, і страх, які быў пасяліўся ў табе, выпетрываецца, і ўжо не здаецца, што за той вунь сопкаю сядзіць і цікуе за табою мядзведзь, для якога ты толькі здабыча, што сама прыйшла, і найгалоўны страх — адступае: нічога не страшна, нішто не страшна, нават тое, што было страшна ў дзіцячых снах, і самая смерць падаецца адно пераходам у іншую якасць — больш высокую, звышкультурную ступень развіцця: быў вусенем — стаў матыльком;
і не цікава нават: ці бачыць вусень матылька, не цікава, ці разумее вусень, што матылёк — гэта ягоная крылатая будучыня, што ён народжаны поўзаць, каб потым лётаць, цікава толькі: ці хоць бачыць увогуле; бо тут, на беразе Ціхага акіяна, далёка ад дома, ад родных магілаў, ён пачынае ўзірацца ў неба і шукаць вакол сябе сваіх дзядоў, прадзедаў, бабуляў і прабабуляў, якіх даўно няма сярод жывых, і ён не ведае — дзе яны сёння, хто яны цяпер, але яму думаецца, што яны прыляцелі б, каб пабачыць яго,
і ў цяжкую хвіліну одуму быць побач; ён узіраецца ў неба, аднак не бачыць іх: ён яшчэ вусень, яму не дадзена, але ці бачаць яны яго? ці існуюць увогуле яны? яны, як і ён — былі нечыімі ўнукамі, яны сталі потым — чыімісьці бацькамі, а ці дадзена яму быць камусьці бацькам? ці не перарвецца распачаты і працягнуты імі ланцужок на ім, бо ён адзіны сын у сваіх бацькоў (дочкі — ягоныя сёстры — не ў лік: яны не захоўваюць і не перадаюць прозвішча), і ці мае ён права на смерць… нават у адчаі, нават на краі
свету, як бы прыгожа гэта ні выглядала: менавіта на краі свету стаць з вусеня матыльком… ці мае? не, нават у роспачы… не мае… і прыклад з матылькамі зусім няўдалы, бо вусені не памнажаюцца, а памнажаюць вусеняў матылькі, якія не адразу становяцца матылькамі, а праходзяць праз стадыю вусеняў (ага, значыць, кокан — труна, ці труна = кокан…), а мы закончаныя — даствораныя Богам — да канца, нам няма на што спадзявацца, апроч надзеі на тое, што не можа тут, на Зямлі, корань наш заканчвацца,
што для кагосьці ёсць недзе матыльковы рай, а для кагосьці — вусеневае пекла… ну, вось, ён вярнуўся да таго, з чаго пачаў, а значыць, і зямля перад ім не заканчваецца, а пачынаецца, і так у любой кропцы, дзе б ён ні стаяў, і зад-перад (пачатак-канец) мяняюцца ў залежнасці ад таго, куды ён павернецца: Амерыка цяпер недзе наперадзе, а Расія, і далей — Беларусь, недзе ззаду, аднак вось ён зараз азірнецца — і ўсё зменіцца, пойдзе да паселішча, што стаіць у сотні метраў ад акіяна, і Амерыка будзе ззаду,
а Расія з Беларуссю перад ім… гэта ніякім чынам не пацвярджае ісціну, што ўсё адносна, гэта канстатуе факт, што ўсё адносна: нашае жыццё (па сутнасці, усяго толькі водбліск маланкі!) адносна матыльковага — бясконца доўгае ды імгненна кароткае адносна часу палёту святла ад любое зоркі (толькі не ад Сонца) да Зямлі: зоркі тае ўвогуле можа ўжо не быць там, адкуль ідзе ейнае святло, а мы яе яшчэ бачым, яна памерла там, дзе жыла, але яшчэ свеціць нам тут, аднак і гэтае святло не вечнае, бо ўсё, што мае пачатак