і ўявіць сабе, што гэта не востраў, а проста вялізны карабель — той самы каўчэг — зусім не цяжка, бо ў вакне, як у ілюмінатары, пад сонцам толькі мора да самага небасхілу, хвалі, хвалі, хвалі набягаюць, луской аграмаднага дракона блішчаць, мкнуцца да вострава, адважна кідаюцца на бераг, каб размыць яго, змыць і запанаваць аднаасобна… ён пераканаўся, што гэта рэальна, калі выйшаў з гатэля і прайшоўся па Паўднёва-Курыльску: на краі «горада», паблізу знакамітага «Чортавага пальца» ён убачыў акіян адразу
з двух бакоў, і раздзяляла ваду ад вады палоска зямлі менш за кіламетр (здаецца, яшчэ трошкі — і суша размыецца, тады Кунашыр ператворыцца ў два астраўкі), і гэта ў самым цэнтры ці не самага вялікага курыльскага вострава, побач з дамамі… не, гэта не дамы, гэта драўляныя двух- і аднапавярховыя баракі: усё тут казала пра іх часовасць, пра тое, што прысутнасць гэтых людзей тут — часовая, што не жыць сюды яны прыехалі, не абжываць і абжывацца, а зарабіць грошай і з’ехаць на мацярык… дарэчы,
гэтая часовасць рускіх, якая тут адчуваецца асабліва, ёсць ці не галоўная іхняя рыса і, адпаведна, галоўная бяда: яны паўсюль адчуваюць сябе часовымі, яны нідзе не гаспадары, нават у сябе дома, яны ўсюды прыезджыя і заўсёды паглядаюць на суседа, які жыве лепш, не з думкаю зрабіць гэтак у сябе, а адабраць ды падзяліць… аднак, нягледзячы на блізкасць акіяну, Кунашыр не здаваўся маленькім востравам, ды ён і не быў маленькім, жыццё тут ішло хутчэй, чым на Шыкатане, людзей было значна больш і, галоўнае,
такіх, што завербаваліся і жылі да пенсіі больш-менш стала; Кунашыр і быў мэтаю ягонае вандроўкі, бо тут меўся саўгас, пра які ў «Савецкім Сахаліне» не пісалі ўжо гадоў дзесяць, а таму, паблукаўшы трохі па востраве, ён пайшоў да канторы (дырэкцыі!) саўгаса… але… але……. але……….. ён спыніўся, бо зусім збіўся на бытапісальніцтва, і забыўся на мэту сваю, зусім стаў журналістам (і забыўся пра мэту сваю), чукчам стаў, які спявае пра тое, што бачыць (і забыўся пра мэту сваю), аднак жа чукча пра мэту не забывае: спявае
ды патроху едзе туды, куды яму трэба… а ён («куды ж мне плыць?») — ён прыплыў на Кунашыр, дзе некалі — у саракавыя гады — ледзь не загінуў падчас цунамі і вывяржэння вулкана дзядзька Валодзя — брат мамы; дзядзька вярнуўся дамоў, у Беларусь, інвалідам, але і года не пабыў у галоднай, спаленай немцамі і яшчэ неадбудаванай вёсцы — забраў яго назад Сахалін, абжыўся ён там, сястру і брата малодшых пераманіў і ўтварыў на востраве калонію ягонай радзіны… тут, на Кунашыры,
на самым поўдні яго, куды ён абавязкова з’ездзіць, крыху пазней, у пяцідзясятых, служыў Васіль Быкаў, тады яшчэ нават не пачынаючы пісьменнік, а проста лейтэнант Савецкай Арміі, які, дарэчы, так і не напісаў ні радка пра Кунашыр, пра Курылы (толькі згадаў іх у сваіх успамінах «Доўгая дарога дадому», затое шмат напісаў пра партызанаў, дзе ні дня не быў…) — пэўна, у кожнага так: цяжка пісаць пра тое, што добра ведаеш, і лёгка пра тое, чаго зусім не ведаеш… мажліва, ягоныя землякі праз дзясяткі
гадоў наладзяць сюды паломніцтва, як цяперака робяць гэта японцы: падыходзяць яны да сваіх былых котлішчаў — пазнаюць іх: нічога, амаль нічога не змянілася за сорак (ужо шэсцьдзясят) гадоў савецка-расейскага панавання, хіба толькі хаты («фанзы» — на кітайскі манер называюць іх тут) пастарэлі, пашарэлі, спарахнелі ад часу, але яшчэ трымаюцца, стаяць, і ў іх жывуць людзі — часовыя, заўсёды часовыя людзі, якія і дошкі не прыбілі, каб падтрымаць дамок, бо не іх ён, а нічый: дзяржаўная кватэра; плачуць
японцы на родных селішчах, толькі зямля гэтая ўжо не іхняя і няма надзеі, што іхняю будзе, можна толькі радавацца, што жывымі засталіся, не згнілі недзе пасля вайны ў лагерах, што не звядзецца іхні род, і, можа, некалі ўсё ж вернецца сюды (хай не як гаспадар, а спачатку як проста ўласнік-камерсант, але — вернецца)… расейцам жа няма куды вяртацца, бо ўсюды ў іх такая ж радзіма, яны ўсюды, дзе былі — ёсць, і ўсюды, дзе ёсць — гаспадары, хоць такімі сябе не адчуваюць, а толькі лічаць, бо ўсё
засціць ім іхняя часовасць усюды… адзінае, што змаглі яны прыўнесці на гэты востраў — сацыялізм ды наглядную агітацыю… і тут, непадалёку ад саўгаснай канторы стаіць лозунг — вялізнымі літарамі напісана лесвічкай пад «маякоўскага»: «пятилетний план нам отчизною дан, чтобы уровень жизни нашей повысить, с честью выполнить этот план — от любого из нас зависит!»; «повысить — зави-сит» — рыфма, і сапраўды, вартая Маякоўскага (мажліва, зрэшты, гэта таксама паэтавая агітка з вокнаў РОСТу, якую ён проста
не ведае…), а ўвогуле, каля канторы ўсё як на мацерыку, як і ў Беларусі: шчыт з сацабавязацельствамі (надаіць, атрымаць, павысіць…) і перадавікі глядзяць з партрэтаў гэтаксама бадзёра, з вымучанымі ўсмешкамі: «распространенье наше по планете, особенно заметно вдалеке…»; калі ён ехаў на Сахалін, сябар Сашка, аднакурснік-фотажурналіст, папрасіў: там Японія пад бокам, апаратуры іхняй, мусіць, поўна, напішы, калі ўбачыш, я грошы дашлю…», па сваёй наіўнасці ў першы ж выхадны ён пайшоў у мясцовую