гожа-эстэтнаю горачкаю (чалавек не склаў бы так) — цукеркі ж былі з’едзеныя усе да адной… пляцакі былі вызваленыя ад усяго ядомага, як прааміячанае возера калгаса «Шлях Леніна» на Віцебшчыне ад усяго жывога… ні крыхі таго, што можна было б пажаваць, пагрызці — усё знайшлі пацукі… да каліва… і голад яшчэ мацней засмактаў пад лыжачкай, і сліна ўжо не глыталася, горла перасохла… але голад голадам, а наперадзе ноч, і хто яго ведае: ці хапіла іхніх прысмакаў усім гэтым пацукам, каб наесціся,
ці мо збегліся пачвары на пір з усіх ваколіцаў — галодныя — і цяпер толькі і чакаюць, калі яны з сябрам заснуць, каб накінуцца, перагрызці горла і напіцца крыві… ён згадаў чамусьці сярэднявечнае азіяцкае (кітайска-японскае ці японска-кітайскае) пакаранне: пацукоў некалькі дзён не кармілі, трымалі ў клетцы, а потым гэтую клетку прыстаўлялі да голага цела чалавека, да жывата, адчынялі дзверцы — і галодныя пацукі, каб вырвацца на волю, прагрызалі жывот і па глотцы, праз рот вылазілі… але ён не стаў
расказваць Уладзю пра гэта: страху і без таго хапала, да ўсяго, выявілася, што яны, заняўшыся рыбалкаю, не нарыхтавалі на ноч дроваў і паліць грубку не было чым, ісці ж цяпер у цемру шукаць паліва — не адважваліся: лепш хай сабе і з пацукамі, але сядзець пад дахам… і яшчэ адная праблема акрэслілася праз момант: электрычнасці, такога звыклага ім і паўсядзённага здабытку цывілізацыі, тут, за пяцьдзясят кіламетраў ад жылля, вядома ж, не было, але не было і газавай лямпы, не ўзялі яны з сабою, бо не ведалі і ніхто
не папярэдзіў, свечак… «Савецкі Сахалін» з ягоным апошнім артыкулам пра небывалы на востраве ўраджай агуркоў дагараў, запалкі чыркаць — таксама надоўга не хопіць, а сядзець у цемры — б-р-р! — сярод пацучынага царства (а пацукі ў цішы смялеюць!..) яшчэ невыносней… і тут ён убачыў на грубцы кансервавую бляшанку — ёмістую, з-пад тушонкі, зазірнуў у яе — бляшанка паслужыла камусьці падсвечнікам, і на дне яе ляжаў ладны недагарак свечкі і ледзь не палову займаў застылы воск, што сцёк сюды не з аднае
згарэлае свечкі; яны ўздыхнулі з палёгкай: недагарак (лёс, Бог) даваў ім хоць нейкую перадышку… запалілі свечку і агледзеліся: сям-там з кутоў на іх пазіралі, не клепаючы, дзірачкі вачэй — галодных(?!), бясконцагалодных пацукоў — не менш галодныя былі цяпер і яны, і калі б злавілі якога пацука і калі б было вогнішча, дык засмажылі б «дзічыну» і з’елі… фу… брыдота… абыдземся… абыдземся… але наперадзе цэлая ноч і класціся спаць страшна, а спаць хочацца; стома вымушала іх калі не прылегчы,
дык прысесці… яны зазірнулі ў другі — вялікі — пакой, там стаяла ўздоўж сцяны тры ложкі — засланыя, мяккія, яны так і запрашалі іх у свае нетры; ды які там сон… а свечка дагарае, ужо растапіла воск пад сабою, і, адбіваючыся ў лужынцы нібы ў люстэрку, гарыць кончык нітачкі, як лампадка… Ягонае вока ўпала на горку цукеркавых абгортак, і бліснула здагадка: трэба абмакнуць паперкі ў расталы на дне бляшанкі воск, а потым туга скруціць іх — атрымаюцца новыя свечкі… яны так і зрабілі: прапітвавалі наскрозь паперкі
воскам, скручвалі іх у палачкі і складвалі на печы, каб застывалі; паспрабавалі падпаліць, і — о, цуд! — свечкі гарэлі, праўда з шыпеннем і патрэскваннем, пастрэльваннем, але гарэлі і асвятлялі пакойчык так, што можна было б нават чытаць; такім чынам, у іх з’явіўся занятак: паліць свечкі па чарзе адну за адной, а згаралі яны даволі хутка, і ляпіць з расталага воску новыя, паліць і ляпіць… аднак усё некалі заканчваецца, растала і горка паперак, вымакаўся і перапаліўся амаль увесь воск, а да позняга восеньскага ранку
яшчэ далёка, зрэшты, пакуль займаліся справай, крыху прывыклі да пацукоў, што сноўдалі па цёмных кутох; не тое каб пацукі пачалі здавацца хатнімі коткамі, але ўжо не такімі і страшнымі, хоць па-ранейшаму брыдкімі і гнюснымі; папера скончылася, воск згарэў, а да світанку яшчэ — гадзінаў тры-чатыры, і сон бярэ сваё: вочы зліпаюцца, сядзець наўколенцах ля свечак нязручна, ногі стаміліся, закляклі, нямеюць… вочы прывыклі да цемры, ложкі бачацца ў пакоі: чаму б не легчы? спаць не будзем,
паляжым толькі… вырашылі, прылеглі — і пацукі, здаецца, супакоіліся, чутно толькі, як на вуліцы дробны дожджык імжыць і з даху раз-пораз кропелькі зрываюцца, падаюць — ну, нібыта нехта пад вакном асцярожненька ходзіць: туп, туп… а можа, то і не дождж крапае, а нехта і сапраўды пад вокнамі ходзіць і зазірае ў іх… мо мядзведзь! — вядома, ён: каму ж яшчэ хадзіць тут; і вушы ператвараюцца ў вочы, слых дамалёўвае ў мозгу карціну, як пад вакном тупае мядзведзь на задніх лапах і зыркае ў шыбы: ці ёсць там хто;
добра, што свечкі дапалілі, цёмна, і пах дыму перабівае пах… чалавечыны… не… до… давай расказваць показкі, а то заснём і пацукі на нас цёпленькіх накінуцца… яшчэ гадзіна прайшла… не, давай спаць па чарзе: ты спі, а я пакаравулю… і на гэтым усё — прачнуліся ранкам: сонца нахабна паглядае з акіяна проста ў вакно, і ці не яно іх разбудзіла, а можа, і голад падняў, бо адразу ж невыносна захацелася есці, а з усіх мажлівых харчоў у іх засталася толькі соль, не з’елі яе пацукі; выйшлі з лецішча, на сонца прыжмурыліся, сарвалі