на гэты гожы востраў і якія паспеў набыць ён тут (ох, падпалкоўнік-падпалкоўнік у цывільным… зрэшты, досыць пра падпалкоўніка, для якога ён проста свежы чалавек і прычына вылучыцца, выслужыцца — на гэтым варта забыцца пра яго і пра тыя страхі, што засталіся пасля размовы з ім, і на тое жаданне, што прывяло яго да акіяна: пайсці і не вярнуцца… бо ён потым з’ехаў, і падпалкоўніка больш не было ў ягоным жыцці, як і яго — нават у падпалкоўнікавай справаздачы…), забытыя планы і намеры,
забытае тое — ранейшае — жыццё, ёсць толькі неба, толькі акіян, толькі аддана-замілаваны позірк, гнутка-паслухмяны стан… крык кырляў, стогн бакланаў… ёсць вецер — настырны, халодны — тут, на краі свету, разагнаны да касмічнай хуткасці, марскі вецер заўсёды такі — няўрымслівы, напорыста-нахабны, мускуліста-дужы, а ён заўважыў яго толькі цяпер, калі сонца ўжо нізка сцелецца над вадою, і ў апошнім святле ягоным жоўта-чырвоным нявінная ўсмешка часовае сяброўкі-японкі падалася яму не такой
і нявіннай, а гуллівая адданасць не такой і адданай, а мілы тварык — хітрым, і ён ужо не гаспадар, а раб… але падалося тое толькі на адную хвілю, на адное імгненне — адзін погляд, адзін рух не цела — вачэй, і ўсё знікла, усе гукі, апроч «мілій… мірій… далягой… («л» і «р» блыталіся) і — працяжна-хуценька — моі-моі-мой… (адкуль у яе ўзяўся акцэнт?) — і ў вачах толькі вочы — шырока расплюшчаныя, а таму вялізна-круглыя, яшчэ нядаўна вузкія, бы шчыліны, вочы: прагныя, мяккія, бліскучыя, неспатольныя, скнарныя…
(«ойран», — міжволі прашаптаў ён, начытаны Акутагавы, яна не зразумела), і ў зрэнках ейных — толькі ён, ён, ён, ён… зноў вяртанне ў холад ветру і крыкі чаек… потым назад у цяпло туману… вецер… туман… вецер… на ўсім белым свеце… і ў пасёлку вакол казармаў-баракаў-«абшчагаў» — да іх яны вярнуліся спатоленыя познім вечарам (забыўшы і пра заход, і пра ўзыход сонца) незаўважна хутка, быццам перанесліся сюды з Краю свету ад Стоўбчатага мысу (Аргану) на кіліме-самалёце, раскінутым пад нагамі,
кароткае расстанне, што пакідала надзею: «да заўтра — да заўтра…», — і ён зноў адзін, ідзе да свайго прыстанку, трымае ў руках букецік-ікебана, з сабраных па дарозе суровых кветачак, і адчувае плячыма дзясяткі хранічна-галодных лісіных, ваўчыных, тыгрыных позіркаў, уладальніцы якіх гатовыя накінуцца на яго, разарваць на часткі: такога ў яго ніколі не было: ні да, ні пасля (а вы можаце ўявіць сабе гэта?), раптам знаходзіць забыты ў сваёй далоні Танін (так-так, маскоўскую японку звалі банальна — Таня, і добра,
што не Эма…) кулончык, што адшпіліўся там, на Краі свету, і ў апошнюю хвілю ўпаў на траву ля ягонае рукі: ён заціснуў кулончык на час і забыўся, вярнуўся да дзвярэй барака, каб аддаць, і пачуў: «ну як карэспандэнцік?», а ў адказ салодка-рускае: «ох и нае… я, девки, ох и нае…», пацягванне ў густой цішы да хрусту ў касцях і зайздрослівыя ўздыхі… усё, «заўтра» ў іх не было… больш яны не бачыліся з гейшаю: ён не любіць, калі яго скарыстоўваюць… і «кветка кахання» для яго завяла, і «рай» для яго паблякнуў,
бо і сапраўды — паводле ўсіх традыцыяў, і ўсходніх, і заходніх, рай — месца для абраных, для чыстых душою ды целам, а гэтыя баракі былі не першаю прыступкаю да раю Буды Аміда, а, хутчэй, першаю прыступкаю да пекла, мяркуючы па тым, што там адбывалася… кулончык жа той быў утоплены ім з адплываючага цеплахода «Марыя Ульянава» на мяжы шыкатанскай бухты і Ціхага акіяна… больш яны не бачыліся яшчэ і таму, што пра гэты ваяж на Край свету даведаліся ягоныя новыя сябры-армяне
і настойліва параілі нават не падыходзіць да тых баракаў, а не тое што з некім «сябраваць»… ага, стоп, далей нельга ісці, пакуль не распавядзецца тут, як пазнаёміўся ён з гэтымі гарачымі хлопцамі, і не прагучыць прызнанне ў любові да горнае краіны Арменіі, дзе ён не быў ні разу, але палюбіў і любіць яе пасля кароткай дружбы з трыма братамі, што жылі ў той час і працавалі ўрачамі на краі свету, на востраве Шыкатан; з першым з іх, малодшым Вартанам, ён пазнаёміўся на цеплаходзе «Надзежда Крупская»,
на якім плыў (ішоў!) з Карсакава на Кунашыр, але штарміла і Кунашыр не прымаў, бо не меў бухты, і іх высадзілі на Шыкатане (так, на Шыкатан яго закінула воляю аднога з сямі няшчасцяў — шторму), такім чынам, яны плылі на цеплаходзе, і іхнія каюты былі побач, пасажыраў няшмат — можна палічыць па пальцах — і ён адразу вылучыў сярод іх для сябе аднога, такога ж, як і ён, маладога, але чарнявага хлопца, з якім яны пад вечар і пазнаёміліся; цеплаход быў стары, трафейны, і пасля вячэры, калі пасажыры