Між тым, за маёй спінай зноў загучэлі ўсхваляваныя галасы і пачуўся грукат. Адзін з прыбораў Публія Роса падскочыў ў паветры і бразнуўся аб сценку, разляцеўшыся на кавалкі пластыку, металу і праводкі. Я вярнуўся назад і пачаў непрыкметна здымаць. Публій
Рос і яго асістэнткі яўна запанікавалі і мітусліва завіхаліся ля сваіх уцалелых прыстасаванняў.
Нейкі час я здымаў тое, што адбывалася ў пакоях, але паступова актыўнасць невядомых сіл знізілася, а потым і ўвогуле ўся анамальшчына знікла, пакінуўшы адчувальныя разбурэнні, з якімі ліхаманкава разбіраліся Публій Рос і яго памочніцы, а таксама дапушчаныя сюды нешматлікія жыхары барака.
Я замацаваў мікракамеру на старым месцы ў пакоі ўдавы і пайшоў прэч, узяўшы ад яе напаследак пісьмовы дазвол на эксгумацыю: некалькі слоў, нашкрабаных на кавалку паперы.
empty 11.
На скрыжаванні вуліц, непадалёку ад будучага Храма, я рап-
там заўважыў доўгую постаць мас-така Юліуса Гарматы, і падышоў бліжэй. На мой погляд, ён быў нечым заклапочаны, бо нервова азіраўся па баках, быццам чакаў чагосьці небяс-
печнага для сябе. Я павітаўся з ім і спыніўся. Мы паціснулі адзін аднаму рукі.
“Чуў, што вы хутка скончыце сваю працу”, — сказаў я.
“Так”, — няўпэўнена згадзіўся ён.
“Спадзяюся, — працягваў я, — на адкрыццё Храма збярэцца шмат людзей, якія ацэняць тое, што вы выявілі ці намалявалі. Мне самому гэта надзвычай цікава”.
“У вашых словах — недакладнасць”.
“Хацелася б ведаць, якая?”
Выцягнуты і асеметрычны твар Юліуса Гарматы перакрывіўся.
“Людзі, за выключэннем прасунутых адзінак, не могуць даваць адзнаку мастацкаму твору. Лепшыя мастакі жылі ў мінулых стагоддзях і памерлі непрызнанымі, а цяперашні жывапіс увогуле ствараюць для дэгенератаў. Народ існуе побач з мастацтвам, але нават не ведае дзеля чаго яно”.
“Але ж чалавецтва кінула чытаць кнігі і ўвогуле з’арыентавалася менавіта на карцінку”.
Юліус Гармата паморшчыўся, нібы ў яго балеў зуб.
“Жывапіс і карцінкі, нават выхапленыя з жыцця і зафіксаваныя на паперы ці на экране, адрозніваюцца, як жывое ад мёртвага.
У пачатку мінулага стагоддзя правялі адно з даследаванняў: як шараговыя людзі ўспрымаюць жывапіс, у прыватнасці, заўважце, яго рэалістычны варыянт. Высветлілася, што ім, тым людзям, даводзіцца абводзіць пальцам, як сляпым, контуры, каб зразумець, што выяўлена на карціне. Яны не адрознівалі постаці і фону, не кажучы ўжо пра сюжэт карціны”.
“Навошта тады вы распісваеце свой Храм? — спытаў я. — Яго наўрад ці будуць наведваць дзеля цікаўнасці да вашай працы”.
“Крытэрый — у нас саміх. Прабачце за пафас”.
“Вы шукаеце нейкую ісціну, але яна можа аказацца небяс- печнай, бо за ёй, магчыма, хаваецца бездань”, — пераконваў я, узгадваючы ўжо і пра сябе.
“Гэта наш лёс”.
“Беражыцеся. Успомніце зусім нядаўнія часы, калі мастакоў выразалі ў кватэрах, пад’ездах і проста на цёмных вуліцах разам з прасунутымі навукоўцамі, пісьменнікамі і астатнімі іншадумцамі.
Цяпер нешта накшталт зацішша, але напружанне расце. Хіба вы яго не адчуваеце?”
Юліус Гармата паціснуў плячыма.
“Мне здаецца, што я адчуў подых той ісціны і здольны, як ніколі, сказаць гэтаму свету ўсё, што я пра яго думаю”.
“А што менавіта вы думаеце?” — стрымана пацікавіўся я.
На кароткі час ён пагрузіўся ў маўчанне.
“Пастараюся выявіць гэта ў сваёй працы, — урэшце ўхіліста адказаў ён. — Пабачыце самі, можа і спадабаецца”.
“Я тут нядаўна, а вы?” “Амаль паўгода, а вы мяне вучыце як жыць”.
“Прабачце”.
“За што вас адсялілі?” — пасля паўзы спытаў ён мяне.
“За кнігу”.
Ён не здзівіўся.
“Ноччу ў ангар імкнуліся залезці нейкія людзі, — сказаў ён. —
Пэўна, іх цікавіў мой роспіс, але я апошнім часам там начую, і яны адразу зніклі”.
“Вам патрэбна зброя”, — выказаў я не зусім удалае меркаванне.
Ён паціснуў плячыма.
“Гэта не паратунак”.
“А вас за што скіравалі ў Эдэм?” — у сваю чаргу пацікавіўся я.
“Скажу. Нейкі час я вандраваў па вёсках і паселішчах накшталт нашага Эдэма, маляваў, каб пракарміцца, дыванкі, ну, ведаеце, як калісьці старажытны мастак Язэп Драздовіч, — звычайны лубок. Мне ўсё больш падабалася выяўляць у ім пекла. Туды я іншым разам спантанна, ну, можа, і з намерам, паверце, змяшчаў вядомых у краіне дзяржаўных асоб. Іх выявы часам пазнавалі, не аднойчы мяне забіралі пад следства, пасля чаго выслалі сюды”.
“Вось, а вы казалі раней, што людзі не адрозніваюць ні постацей, ні фону. А яны раз і... пазналі”.
“Бываюць выключэнні”.
“Ці не змясцілі вы часам у ваша міфічнае пекла і сакратара камітэта па ідэалогіі Ёхана Цынка? Я чуў, што ён родам з гэтых мясцін?” “А якое пекла без яго? Гэты выблядак заўсёды быў ворагам такім, як я. Дарэчы, ён збіраецца на радзіму, гэта значыць, сюды, у Эдэм. На свята”.