Нямы трымае акраец і мычыць.
Ты што, аглух? Ану-ка, павярніся!
І ён павярнуўся. Але не ад загаду капітана, а так, сам па сабе. І ўбачыў Дугіна! І адразу ж, як толькі ўбачыў, віскнуў дзікім звярком, кінуў хлеб, схапіў вінтоўку, адскочыў да сцяны. Мычыць.
Ого! Ціха, ціха… Не ерапенься… Усё гут… Усё алес гут… Крыг капут… Гітлеру вашаму трындзец… Ніхто цябе не зачэпіць. Пакладзі вінтовачку… Ду іст кляйне… Ніхт фашыст, ніхт зольдат… Пакладзі вінтовачку, пакладзі… Ты чуеш?
Але Дугін не зразумеў ці забыўся, што той не чуе. І зрабіў крок. Адзін толькі крок. Са ствала шуганула полымя. Схапіўшыся за жывот, Дугін сагнуўся. Нямы кінуўся ў сваю дзірку.
(Стогнучы.) Во паскуда! Ах, каб ты здох… Так па-дурному…
З падвала выскоквае Дзерваед.
Дзерваед. Старшына!!!
Дугін. Спакойна, партызан… Усё алес гут.
Аднекуль зверху саскочыў Бушцец.
Бушцец. Што? Што такое?
Дугін. Ён тут… Ах, саюзнічкі… (Паказвае на дзірку.) Тут… шчанюк пракляты…
Бушцец. Так, партызан, глядзі тут… Я зверху! Там такая ж нара ёсць… Зараз мы яго, суку, прычэшам! (Пабег.)
Дугін. Не суйцеся дарэмна… Яго лёгка ўзяць… Глухі… Ні храна не чуе…
Бушцец. Зараз анямее, сука… (Палез наверх.)
Дзерваед. Як жа ты гэтак, Валодзя?
Дугін. Дурань! Пісталет не дастаў… Што, што, дзед, ты ў мяне спытацца хацеў? Пытайся… пакуль не позна…
Дзерваед. Так… нічога… Пакажы, куды цябе…
Дугін. Потым, потым… Ідзі, Сяргею памажы… Толькі не падлезце здуру, як я…
Дзерваед. Цярпі, цярпі, старшына…
Дугін. Што ж мне яшчэ рабіць?
Дзерваед. А мы зараз…
Перасмыкнуў затвор аўтамата і нырнуў у дзірку.
Дугін (як-кольвечы распраміўся, шэпча). Вера-а… Пачуй мяне… Ты ж недалёка… Прашу… Пачуй… Убач у сне ці так… Толькі пачуй…
У праломе ўзнікае Жанчына з дзіцем.
Я не вінаваты перад табой… Даруй, што хаваўся за гэту праклятую пахаронку… Пад Курскам быў паранены, Вера… Так, пусцяковіна… Але… цяпер можна… Цяпер ужо можна… Ні мужам, ні бацькам я быць ужо не змог бы… Ніколі… Ні для каго… Выйсця не было, Вера… Гэта не той цяжар, які можна ўзяць на плечы жаночыя… І я ўспомніў пра лес, Вера… Пра лес сорак першага… І сышоў у яго… Пройдзе час… ты зразумееш, што іншага мне не заставалася… Ты чуеш мяне?!
Жанчына ў праломе калыхае дзіця.
Нарадзі іх... Як мага больш нарадзі дзяцей… Толькі ніколі, ніколі не кармі іх грудзямі, калі ў цябе будзе злосць у сэрцы… Хай лепей будуць галоднымі, хай плачуць — не кармі! Пакуль не прымірышся з людзьмі і са ўсім светам… Пакуль у душы спакой не з’явіцца… Спакой, цішыня і любоў… Пакуль зоркі не зазвіняць…
Павярнуўся і пайшоў да Жанчыны з дзіцем, да пралому. Спыніўся, падняў рукі, нібы хацеў абняць і Жанчыну, і дзіця, і свет, і ўсе яго пакуты.
Я люблю цябе, Вера!!! Я люблю цябе!!!
Падае ў пралом. Жанчына з дзіцем знікае. Праз хвіліну з патаемнага ходу выкочваецца нямы падлетак. За ім, трымаючы ў адной руцэ аўтамат, а ў другой свой салдацкі рэмень, ідзе Дзерваед. Ідзе і з усяго размаху б’е рэменем па чым папала.
Дзерваед (б’е). Во табе «хайль»! Во табе «Гітлер»! Во табе «млека»! Во табе «матка»! Я цябе навучу! Родзіну любіць! Я цябе…
З дзіркі, трасучыся, выскоквае Бушцец. Белы, страшны. Падбег, адштурхнуў Дзерваеда.
Бушцец (хрыпіць). Не та-а-а-ак!!!
Дзерваед. Сяргей!
Але Бушцец ужо ўскінуў аўтамат. Асечка! Перасмыкнуў затвор.
Асечка! Яшчэ. Асечка!
Кінь! Ну яго, шчанюка… Сам здохне…
Бушцец. Дай аўтамат!!!
Дзерваед. Не чапай! Ён жа калека! Мычыць толькі… Кінь, Сяргей! Калека ж…
Бушцец. Дай, сволач, аўтамат! Я вас усіх! Жаласнікаў! У расход!!
Схапіўся за ствол аўтамата, цягне да сябе. Дзерваед змагаецца з ім.
Дзерваед. Сяргей, супакойся! Апамятайся ты!
Бушцец. Усё адно кончу! Разам з табой, падла! За Мішку Гальчанскага! За Люську! За бацьку! За ўсіх!!!
Дзерваед. Пусці!
Змагаюцца. Удвух пачалі падаць, трымаючыся за аўтамат. Упалі! Аўтамат стукнуўся прыкладам аб каменную падлогу і ад сатрасення сам па сабе стрэліў. Бушцец устаў і здзіўлена-здзіўлена паглядзеў на нямога падлетка, што заціснуўся ў кут. Твар яго стаў светлым, цёплым, нібы ў тую ж мінуту пасля стрэлу ён зразумеў нешта важнае і вялікае. Потым пачаў асядаць на зямлю.