— Таксама нядрэнна. Дарэчы, магчымасць напісаць пра такія метамарфозы.
— Усё, што адбылося далей, таксама не меней абсурдна. Узорная самаізаляцыя. Усё магчыма ў гэтым свеце. Пасярод Еўропы, на паўднёвым беразе.
— Здаецца, мы за палітыку пачынаем.
— Ды якая тут палітыка! Гавораць, немагчыма такое сёння. Інтэрнэт, талеркі сатэлітарныя. Мабільныя тэлефоны... Тады таксама гаварылі.
— Можа й гаварылі. Маглі гаварыць. Не выключана. Але ж сапраўды не было інтэрнэту. І мы транзітная краіна. Вечны рух. Прахадны пакой.
— Няма нічога немагчымага. Як тады было: абразіліся, што ў СССР крытыкуюць Сталіна і скасавалі дыпламатычныя адносіны. А потым на кітайцаў за нешта пакрыўдзіліся. Вось табе поўная ізаляцыя. Усё сваё. Мора, карысныя выкапні. Свой правадыр і настаўнік.
— І ты пра тое ж.
— Якая гэта палітыка? Жыццё... А сталінская статуя, цікава, ці стаіць у Тыране той? Назва-то якая!
— Здаецца, доўга яшчэ стаяла пасля камуністаў. Тамака, у грузінаў і ў нас у Збойску. І мястэчка пад назвай Сталін існуе, райцэнтр. Накшталт Шкленска.
— Гэта дзе?
— У Албаніі. Не Сталінград або Сталінабад, а проста так... Леў, які перад домам прафсаюзаў, леў албанскі насамрэч. Два, абапал. Перад імі хацелі Каліноўскага паставіць.
— Хацелі, ды адхацелі.
— Хацелі, але так, не-сапраўднаму. А львы гэтыя самыя праўдзівыя. Выкапаныя рымскія. Падарунак ці бартэр, хаця раней такога слова не ведалі. Братэрскія гарады і раёны. Вы нам Леніна, мы вам звяругу.
— Ты ведаеш, а я сабе выразна уяўляю, як сфінксаў вязуць па рацэ з Каралеўца. Гэта калі аўтэнтычных. А так, можа нават з поўдня. Спачатку па Дняпры. Верагодней за ўсё, падробных, аднекуль з Бахчысарая.
— Такіх цяжкіх, гаргары?
— Не, навошта? Пакаёвыя сфінксы, настольныя. І для караля — самых вялікіх.
— Думаеш, гэта іх закапалі, і яны сёння ў зямлі, дзесь у Старым горадзе?
— Ва ўсякім разе, з сабой у высылку, у “паўночную Венецыю” ён іх не забраў.
— Таямніц і сакрэтаў хапае, канечне. Хоць бы з пірамідай, якая ў падворку каралеўскага палаца была. Ёсць жа зьвесткі. І што калона з крылатым ільвом або са сфінксам стаяла на ратушным пляцы. А, між іншым, пра шлях з Каралеўца. Ці памятаеш лета 92-га? Гарачыня якая здарылася, як Нёман змялеў? Ніколі больш такога не бачыў. Заходзіў і сядаў сярод ракі. З сухімі нагамі. Там каменныя кубы ляжалі хаатычна. Побач з Крэйдавымі гарамі. Я бачыў на баках раўчукі. Дзяўблі ці свідравалі, каб здабыць.
— І табе здаецца, што хутчэй камяні везлі з Каралеўца, а не наадварот?
— Відавочна. На замкі або на касцёлы і цэрквы, на ратушу. На манастыры і кляштары. Варыянты два. Або караблямі са скандынаўскіх каменяломняў. Або аднекуль з Карпатаў, прычым значную частку сухапуццем, што вельмі мала верагодна…
Сёння фабрыка выпускае сфінксаў, жаночыя скульптуры для новых рускіх. Анёлаў, надмагільныя помнікі. Раней выраблялі серыйныя бюсты для райцэнтраў, мястэчак. Скульптуру — у масы! Кабінетныя бюсцікі ФЭДа, які ў кожным кабінеце на Савецкай, на Тэльмана, Карбышава на стале перад вачыма альбо на сейфе.
А бюсты і бюсцішчы ў дамах культуры і клубах — ад гарадскога, чыгуначнага, тэкстыльшчыкаў, хімікаў да калгасных, да чырвоных куткоў на фермах. Раней працы хапала і плацілі своечасова. Дбалі не толькі аб правадырах. Пушкіна рабілі з бакенбардамі. Славутага аўтара “Ваша слова, таварыш Маўзер”. Ніхто не быў пакрыўджаны. А бюст Чапая адзін толькі чаго варты? Перад будынкам судовым? Да якога, праўда, Васіль Іваныч, нават пры намаганнях, не меў ніколі ніякага дачынення. Хіба што ваенна-палявыя суды былі пры кожным палку, расстрэльвалі налева і направа.
Скрынкі з паэтамі, кантэйнеры з касманаўтамі, эшалоны з фізкультурніцамі і правадырамі. Ва ўсе бакі дымныя паравозы расцягалі ідэалагічна-скульптурны скарб з гартэнскай фабрыкі. Якасць была рознай. Залежна, напрыклад, ад цэменту, якога заўжды не хапала. Часам помнікі рассыпаліся ад атмасферных уплываў. Пакаёвыя захоўваліся лепей. Калі толькі не зачэпіць прыбіральшчыца швабрай. Падчас апошняй рашучай адлігі некаторыя галовы зламалі, кінулі на сметнік. Але багата засталося: каменных, гіпсавых, бетонных, нават бронзавых выкапняў з нядаўняй класавай гісторыі.
Два такія стаялі перад дзвярыма Ленкама. Людвіг і Густаў. Дзве аграмадныя галавы. Колькі ў іх было калісьці ўсяго-усялякага, цэлыя капіталы! Маніфесты, 18-я брумеры. Майнэ кляйнэ. Я-я, яволь! Капут!