— Да-а, дзялы! — выдыхнула Варвара Іванаўна.— Можа, ты трохі i перахапіла, Наталля, але факт застаецца фактам. I факт непрыемны. Што скланяюць нас за нізкую паспяховаць, даўно прывыклі. А такога яшчэ не было.
— Дык i няма нічога такога,— ускочыла Марына Раманаўна.— Абвінавачванні Наталлі Іванаўны — толькі здагадкі, a фактаў няма...
— Чаго захацела! Фактаў. Не маленькая, сама ведаеш...
Старэйшыя настаўніцы заўсміхаліся. Хоць адносіны Веры з Аляксеем ні для кога не былі навіною, «па сакрэту» ix малолі па дарозе дадому, заходзячы адна да аднае, але ніхто не думаў выносіць ix на абмеркаванне. Ну — гуляюць, няхай гуляюць. А Наталля Іванаўна вунь як павярнула!
З канапы павольна ўстала Вера Рыгораўна. Усе заціхлі i павярнуліся да яе.
— Я дарослы чалавек i маю права на асабістае жыццё. Каго кахаць i каго ненавідзець, разбяруся сама, без абмеркавання на педсавеце. Усе абвінавачанні завуча — злосны паклёп хваравітай фантазіі. Здзіўляе i тое, адкуль у немаладой, вопытнай жанчыны столькі злосці i непрыязнасці. Гэта я адчула з першай сустрэчы з вамі, Наталля Іванаўна, але такога не чакала нават ад вас. Калі ў вас яшчэ ёсць сумленне... Цяпер, Анатоль Паўлавіч, дазвольце мне пайсці. Тут вельмі душна.
— Хвіліначку, Вера Рыгораўна,— падняўся ўзрушаны, расчырванелы дырэктар.— Тое, што сказала Наталля Хванаўна, яе асабістая справа, якая не мае нічога агульнага з адносінамі да вас калектыву, кіраўніцтва школы.
— А я што, прыйшла з вуліцы? — ускочыла Быкова.— Я не маю дачынення, па-вашаму, да кіраўніцтва? Хто адказвае за вучэбны працэс? Нізкая паспяховасць хіба не вынік бытавога разлажэння? Так што не вельмі абараняйце, Анатоль Паўлавіч.
Вера таропка накінула хустку, доўга не магла знайсці рукаў паліто i, нічога не сказаўшы, выскачыла з настаўніцкай. Марына Раманаўна папрасіла ў свайго дырэктара дазволу i пайшла следам за Вераю. На вуліцы волкі вецер гнаў i круціў лапушысты мокры снег. Марына ледзьве разгледзела Веру ў шэрай снежнай крутаверці. Дагнала, прасунула руку пад пашку:
— Верачка, супакойся, не трэба. Ну не плач...
12
З Беларускага вакзала на Брэст цягнік адыходзіў на змярканні. На пероне хлюпаў раскалочаны нагамі мокры снег, пашарэла зямля, было ветрана i золка, а сапраўдная зіма, звонкая i чыстая, засталася недзе там, за Уралам. Як гэта цяпер далека! А да родных мясцін усяго — адна ноч.
Аляксей з порцыяй марожанага на тоненькай лучынцы праціснуўся ў вагон. Адкусваў патрошку, але так i не ўспомніў, калі апошні раз яго каштаваў.
Праміналі гарады Падмаскоўя. На шэрым снезе, як прывіды, чарнелі руіны дамоў i заводаў, а замест вакзалаў стаялі вагончыкі або збітыя з дошак буданчыкі.
Аляксей амаль усю ноч прастаяў каля акна. Пад млявым святлом месяца чарнелі закураныя печы, абгарэлыя сцены, падбітыя, прыцярушаныя снегам танкi, перакуленыя ў кюветы, патрушчаныя вагоны. «А колькі пад гэтымі хвойкамі адзінокіх i брацкіх магіл, колькі крыві i слёз пад гэтым счарнелым снегам?» У горле перакочваўся тугі камяк, да болю сціскаліся сківіцы.
Ён чуў, як праязджалі Смаленск, ушчэнт разбітую Оршу. Мільгалі коміны на папялішчах колішніх вёсак.
Раніцаю яшчэ здалёк Аляксей пазнаў Мінск па шыракаплечым гмаху Дома ўрада, i на сэрцы зрабілася радасна i трывожна. Што яго чакае тут? Скрозь pyiны. Абапал дарогі — патрушчныя нямецкія танкі, перакуленыя машыны, вагоны бронецягнікоў, сям-там бялеюць свежымі дошкамі баракі, курацца зямлянкі, з сутарэнняў разбітых дамоў тырчаць бляшаныя трубы. Ад вакзала амаль нічога не засталося. Слёзы засцілалі вочы.
З прывакзальнай плошчы ён убачыў закураныя карпусы. Абапал вуліцы ледзь ліпелі патрэсканыя сцены, пустыя каробкі дамоў, вецер на сценах шкуматаў паабрываныя шпалеры, на пакручаных жалезных бэльках паправісалі абгарэлыя маснічыны, на сцяне — рамка з абгарэлай карцінай.
Аляксей ледзь пазнаваў знаёмыя вуліцы i дамы. Чорнаю пашчаю зеўрала разбітае крыло галоўнага корпуса Універсітэцкага гарадка. Там была самая вялікая, 308-я аўдыторыя. Колькі разоў там Аляксей слухаў зводныя лекцыі, колькі было перагаворана i перадумана ў калідорах i чыталках, ад якіх i знаку не засталося.
Нібы на выпускным здымку, прамільгнулі абліччы аднакурснікаў i буйным планам — выкладчыкі: мілы Іван Іванавіч Замоцін заўсёды перасыпаў лекцыі дасціпнымі жартамі, запрашаў студэнтаў дадому, даваў рэдкія кнігі са сваёй вялікай бібліятэкі...
Паміж ацалелых усходцаў знаёмага ганка тырчалі пасохлыя сцябліны крапівы i палыну, у расчыненых дзвярах вестыбюля вецер круціў шматкі паперы.