Іван моўчкі ўзяў Лену за руку, ледзь пацягнуў. Яны выйшлі, селі за стол.
3
— Ну, усім наліта? — бадзёра загаварыла Надзея. — Давайце за сустрэчу!
Сямён браў ежу рукамі, еў, смачна прыцмокваў.
— Бач, як цары есці сталі. Каўбаса, рыбка вэнджаная, гарэлачка заморская.
— Раз у год можна і паесці смачна, — адгукнулася Надзея. — Ды і што тут такога? Ці ж не для таго ўсе гэта робяць, каб людзі елі? Налівай па другой, Клім, ды давайце па справе гаварыць. Чаго, дзед, тэлеграмамі ўсіх сабраў? Што стрэслася?
— Так, так, — Сямён адкінуўся на спінку крэсла, пакалупаўся пазногцем у зубах. — Пагаворым зараз, пагаворым.
— З гэтай штукай лягчэй гутаркі весці і справы рабіць, — рагатнуў Клім, наліваючы гарэлку.
— Як жа, як жа, — ускінуў вочы Сямён на Кліма. — Гэтая штука дапамагае… Нават званні навуковыя атрымоўваць.
— Што… Што ты гэтым жадаеш сказаць, тата? — замёр Клім. — Гарэлка навуцы перашкода…
— Як сказаць, як сказаць… Гарэлка — яна ўсюды гарэлка. Мне за гарэлку аруць і сеюць, жнуць і дапамагаюць. Ды і вам яна дзверы вось да гэтай каўбасы адчыніла. Так жа, Надзька?
— Ты аб чым, баця? — разгублена спытала Надзея.
— Так, аб тым усё, аб гарэлцы. Яна выдатна і табе дапамагае.
— Ну, дапамагае. Узімку за прылаўкам без яе нікуды. У цягніку правадніцы даць трэба… Ох, ды ці мала каму…
— Ну, за тваё здароўе, тата! — Клім падняў кілішак.
— Хе, здароўя мне жадаеш. Глядзі, як бы смерці маёй не захацеў.
— Чаго мне табе смерці жадаць? — папярхнуўся Клім.
— Хто яго ведае, хто яго ведае, — мякка загаварыў Сямён. — Вы, дзеткі мае, думаеце я вас сюды навошта паклікаў? Дакладна, Клімушка, аб заўтрашнім пагаварыць. Аб маім, аб вашым. Чаго гэта мяне павінны чужыя людзі даглядаць?
— Сам жа наняў! — абурылася Надзея. — Магла б і я раз у тыдзень прыязджаць.
— Ну, чаго табе дачушка сябе трудзіць, ездзіць. Я лепш сам да цябе прыеду. Жыць.
— Як жыць? Назусім?
— Пакуль не памру, — пацвердзіў Сямён. — Я вас гадаваў, даглядаў, пара і доўг аддаць.
— Ты даглядаў? — Надзея адышла ад разгубленасці. — Ды я ад шчаўя аднаго па вясне крывавым паносам пакутавала! Хлеба чорнага ўдосталь не ела. А зараз ты мяне папракаць тым будзеш? Ну ды чорт з табой — ідзі, жыві, але толькі дом гэты тады мой, і “жыгуль”, які ў хляве дзесяць гадоў іржавее, — мой. І пенсіі палову ты мне аддаваць будзеш. Вось тады будзеш у чыстым, накормлены і дагледжаны.
— Бач, як дачушка мяне любіць. Хе — хе…
— Той любоўю, якой і ты мяне любіў! — раз’юшылася Надзея, стала казаць з крыўдай: — Мая спіна па гэты дзень твой бізун памятае. Мне назаўтра фату апранаць было, а ты мяне, у лазню заскочыўшы, голую адхвастаў, не пасаромеўся нават. Я сваю першую шлюбную ноч у сарочцы праляжала, праплакала, мужу не магла нічога патлумачыць. А завошта? На штанах тваіх спехам прас пакінула.
— Ты ледзь хату не спаліла! — закрычаў Сямён.
— Але ж не спаліла! — цвёрда ўступіўся за сястру Іван.
— Бач ты, абаронца! А ты бацьку ў сваю кватэру на якіх умовах прымеш? — хутка спытаўся ў Івана Сямён.
— Ні на якіх. Я табе магу толькі ў адным шляху дапамагчы — на могілкі.
Усе, акрамя Сямёна, уздрыгнулі. Калі яшчэ пасля слоў надзеі заставалася хоць кропля спадзявання, што вячэра пройдзе міралюбіва, то цяпер стала зразумела, што гэта не вячэра…
— Нянавісці, нянавісці ж колькі, — быццам з ухвалай зазначыў Сямён. — І завошта жа ты мяне так ненавідзіш?
— Забыў?
— А чаго забываць? — паціснуў плячамі Сямён. — Што ў інтэрнат цябе не аддаў? Што грашыма, калі вучыўся, не дапамагаў? Дык былі ў цябе ўжо памагатыя — Надзька, вось.
— Не то ўспомніў! — з пагрозай выціснуў скрозь зубы Іван.
— Ну, хопіць вам, — перабіў Клім, спадзеючыся вярнуць мір за стол. — Калі ўжо так востра ўзнялі пытанне, прыязджай, тата, да мяне. Наконт хаты і аўтамабіля, думаю, пытанне можна вырашыць па справядлівасці. Хто бацьку дагледзіць, той, лічу, мае на гэта права…