Каліноўскі. І ўсё ж здаецца мне, не пераплюнеце вы ні Асобую камісію, ні вешальніка і за мой кошт перад аўгусцейшым манархам не выслужыцеся.
Лосеў. Я не из тех, кто теряет надежду при встрече с трудной клиентурой. (Выходзіць.)
Сцэна зацямняецца.
ІV
Пакой Асобай следчай камісіі падобны на генерал-губернатарскі, толькі без багатай мэблі і гадзінніка, без геаграфічных картаў на сценах. Сцяна справа зацягнутая парцьерай. За сталом пад партрэтам Аляксандра ІІ — палкоўнік Шалгуноў, за асобнымі сталамі каля сцяны злева — штабс-капітан Сямёнаў і паручнік Гогель.
Лосеў прыводзіць Каліноўскага.
Лосеў. Здравия желаю, господа офицеры!
Каліноўскі. Добрай раніцы, панове.
Шалгуноў (крыху здзіўлена). Вы считаете её доброй?..
Каліноўскі. Раніца добрая сама па сабе і, на шчасце, не залежыць у дадзеным выпадку ад майго самаадчування.
Шалгуноў. А вы не могли бы изъясняться с нами на русском?
Каліноўскі. Я мог бы яшчэ на мове польскай і французскай, але ж вы пагарджаеце польскай, як і беларускай, а французская пасля паўстання «декабристов» у Расіі таксама павагай не карыстаецца. Таму я буду размаўляць толькі на мове сваіх бацькоў, дзядоў і прадзедаў і маўчаць на ўсіх іншых, у тым ліку і на вашай расейскай.
Лосеў (падыходзіць да Шалгунова). Распишитесь, господин председатель, о принятии от меня здешнего феномена на своё попечение. (Дае на подпіс аркуш з папкі, забірае яго.) Честь имею! (Выходзіць.)
Шалгуноў (да Сямёнава і Гогеля). Господа члены Особой следственной комиссии, ваше мнение относительно заявления подследственного о рабочем языке?
Сямёнаў. Возмутительное заявление.
Гогель. Считаю необходимым применить особые способы допроса, и этот дьявол заговорит на языке ангелов!..
Шалгуноў. Если перед нами действительно дьявол, то во плоти интеллигентного человека, исповедующего местный патриотизм, то есть национализм, что вполне понятно и требует в данных условиях определённого компромисса, поскольку в ином случае подследственный доставит себе излишние страдания, а нам — дополнительные хлопоты и потерю драгоценного времени. (Да Каліноўскага.) Что вы можете предложить со своей стороны, чтобы действительно избежать спецдопросов?
Каліноўскі. Наколькі мне вядома, паручнік Гогель, а ў сапраўднасці Гугель, што азначае «плевелы», пустазелле ў жыце, тутэйшы і ведае не толькі матчыну мову, але і валодае, як бачу, стэнаграфіяй. Няхай працуе, і следчая камісія будзе мець абсалютна дакладныя чарнавыя стэнаграмы-пратаколы допытаў.
Шалгуноў. Это что-то, но ещё не компромисс. (Да Сямёнава.) Ваши соображения, штабс-капитан?..
Сямёнаў. По двуязычной стенограмме мы с поручиком составляем официальный протокол допроса, естественно, на русском, а подследственный его подписывает.
Каліноўскі. Толькі пасля прачытання, выпраўлення і магчымых дапаўненняў.
Шалгуноў. Условились… Итак… ваша фамилия, имя, отчество? К какому сословию принадлежите?
Каліноўскі. Вікенцій Канстанцін Каліноўскі, сын Сымона. Бацька — патомны шляхціц, я — проста грамадзянін.
Шалгуноў. Возраст, вероисповедание?
Каліноўскі. Каталік. Днямі споўнілася 26.
Шалгуноў. Место рождения?
Каліноўскі. Вёска Мастаўляны Гарадзенскага павета.
Шалгуноў. Место учёбы, образование?
Каліноўскі. Свіслацкая гімназія, у 56-60-я гады — Пецярбургскі ўніверсітэт. Скончыў камеральнае аддзяленне юрыдычнага факультэта са ступенню кандыдата.
Шалгуноў. Есть ли вопросы к подследственному по последнему эпизоду?
Сямёнаў. Учёба — времена романтические. Назовите, так сказать, ваших кумиров…
Гогель.…и властелинов дум.
Каліноўскі. Да першых я б аднёс Адама Міцкевіча і Андрэя Тадэвуша Касцюшку, да другіх — Герцэна, Чарнышэўскага, Дабралюбава…
Сямёнаў. Какими науками увлекались в Петербурге?..
Каліноўскі. Класічнай нямецкай філасофіяй і заходнееўрапейскім сацыялізмам, вывучаў культуру і гісторыю славянскіх народаў.
Гогель. В общество «Земля и воля» входили?..
Каліноўскі. Не ўваходзіў, але сувязі не губляў.