Той сёння ўпершыню прайшоў па кватэры. Смяяўся ў калідоры, калі глядзеў на электрычную лямпу. Потым у суправаджэнні мяне і Піліпа Піліпавіча пайшоў у кабінет. Ён моцна трымаецца на задніх лапах (закрэслена)… на нагах і падобны на маленькага нязграбнага мужчыну.
Смяяўся ў кабінеце. Усмешка непрыемная і быццам ненатуральная. Потым ён пачухаў патыліцу, агледзеўся, і я запісаў новае, выразна сказанае слова: «буржуі». Лаяўся. Лаянка гэтая метадычная, бесперапынная і, відаць, без усякага сэнсу. Яна мае болей фанаграфічны характар: быццам гэтая істота недзе чула ўсю гэту лаянку, аўтаматычна, несвядома запомніла і цяпер аўтаматычна выдае касетамі. А, між іншым, я не псіхіятр, д'ябал мяне вазьмі!
На Піліпа Піліпавіча лаянка робіць чамусьці вельмі цяжкае ўражанне. Здараюцца моманты, калі ён не ўтрымліваецца ў рамках стрыманага і бясстраснага назірання і траціць цярпенне. Дык вось, у час лаянкі ён нервова крыкнуў:
— Перастань!
Гэта не мела ніякага эфекту.
Пасля прагулкі ў кабінет Шарык агульнымі намаганнямі быў вернуты ў аглядальню.
Пасля гэтага ў нас з Піліпам Піліпавічам адбылася нарада. Упершыню, прызнаюся, бачыў я гэтага ўпэўненага і надзіва разумнага чалавека разгубленым. Ён як звычайна наспеўваў і спытаўся: «Што ж мы цяпер будзем рабіць?» І сам адказаў літаральна вось што: «Масквашвею… ага… Ад Севільі да Грэнады. Масквашвею, дарагі доктар…» Я нічога не зразумеў. Ён растлумачыў: «Я вас прашу, Іван Арнольдавіч, купіце яму бялізну, штаны і пінжак».
9 студзеня. Лексікон абагачаецца кожныя пяць хвілін (у сярэднім) на адно новае слова, а з сённяшняй раніцы і сказамі. Быццам яны замерзлі ў памяці, а цяпер растаюць і выплываюць. Слова, якое выплыла, застаецца ва ўжытку. З учарашняга дня фанограф адзначыў: «Не папіхайся», «Падлец», «Злазь з падножкі», «Я табе пакажу», «Прызнанне Амерыкі», «Прымус».
10 студзеня. Адбылося адзяванне. Споднюю сарочку надзеў на сябе ахвотна, нават весела смяяўся. Ад кальсон адмовіўся, пратэст гучаў у словах: «У чаргу, сучыя дзеці, у чаргу!» Шкарпэткі яму вялікія.
(У сшытку нейкія малюнкі, больш схематычныя і адлюстроўваюць, як сабачая нага ператваралася ў чалавечую.)
Выцягваецца задняя палова шкілета ступака (plauta). Выцягваюцца пальцы. Пазногці.
Паўторнае сістэматычнае навучэнне наведванню прыбіральні. Прыслуга прыгнечана ўшчэнт.
Але трэба адзначыць, што істота панятлівая. Справа ў цэлым ладзіцца.
11 студзеня. Зусім змірыўся са штанамі. Сказаў доўгі вясёлы сказ: «Дай папяросачку — у цябе штаны ў палосачку».
Шэрсць на галаве слабая, шаўкавістая. Лёгка зблытаць з валасамі. Але падпаліны асталіся на цемі. Сёння аблез апошні пух з вушэй. Страшэнны апетыт. Са смакам есць селядца.
У 5 гадзін дня падзея: упершыню словы, якія вымавіла істота, не адарваны ад рэальнасці, а з'явіліся як рэакцыя на яе. Менавіта калі прафесар загадаў яму: «Не кідай аб'едкі на падлогу», — нечакана адказаў: «Адлезь, гніда».
Піліп Піліпавіч быў уражаны, потым спахапіўся і сказаў:
— Калі ты яшчэ раз аблаеш мяне альбо доктара, то табе пападзе.
Я фатаграфаваў у гэты час Шарыка. Ручаюся, што ён зразумеў словы прафесара. Пануры цень лёг на твар. Паглядзеў з-пад ілба даволі злосна, але замоўк.
Ура, ён разумее!
12 студзеня. Суе рукі ў штаны. Адвучваем ад лаянкі. Насвістваў «Ой, яблычка». Падтрымлівае размову.
Я не магу ўтрымацца ад некалькіх гіпотэз: да д'ябла абмалажэнне пакуль што. Другое намнога важней: дзівосны вопыт прафесара Праабражэнскага раскрыў адну таямніцу чалавечых мазгоў. Цяпер загадкавая функцыя гіпафіза — мазгавога прыдатка — вытлумачана. Ён вызначае чалавечае аблічча. Яго гармоны можна назваць важнейшымі ў арганізме — гармонамі чалавечага аблічча. Новая вобласць адкрываецца ў навуцы: без усялякай рэторты Фаўста створаны гамункул. Скальпель хірурга даў жыццё новай чалавечай адзінцы. Праф. Праабражэнскі, вы — тварэц. (Клякса.)
Між іншым, я адхіліўся… Такім чынам, ён падтрымлівае размову. Я мяркую, усё гэта таму, што новы гіпафіз адкрыў моўны цэнтр у сабачых мазгах і словы прарваліся плынню. Па-мойму, перад намі мазгі, якія адрадзіліся, разгарнуліся, а не нарадзіліся нанова. Во дзіўнае пацверджанне эвалюцыйнай тэорыі! Во найвялікшы ланцужок ад сабакі да Мендзялеева-хіміка! Яшчэ мая гіпотэза: мазгі Шарыка ў час сабачага перыяду жыцця накапілі масу інфармацыі і паняццяў. Усе словы, якія ён спачатку пачаў гаварыць, — вулічныя словы, ён іх чуў і захаваў у мазгах. Цяпер, калі я іду па вуліцы, то з прытоеным жахам гляджу на сустрэчных сабак. Бог ведае што ў іх у галовах.