— Шчыра дзякую. — Фёдар патаптаўся, потым сказаў: — Тут яшчэ, Піліп Піліпавіч. Я прашу прабачэння, не адважваюся. Толькі я за шкло ў 7 кватэры… Грамадзянін Шарыкаў каменнямі кідаў…
— У ката? — спытаўся Піліп Піліпавіч і нахмурыўся, як воблака.
— Ды не. У гаспадара кватэры. Ён пагражае ў суд падаць.
— Д'ябал!
— Кухарку іхнюю Шарыкаў абняў, а той яго выганяць пачаў. Ну, пасварыліся.
— Богам прашу, вы мне адразу ж пра такое паведамляйце! Колькі трэба?
— Паўтара.
Піліп Піліпавіч дастаў тры паўрублі і даў Фёдару.
— Яшчэ за такога мярзотніка паўтара рублі плаціць, — пачуўся ў дзвярах глухі голас, — ды ён сам…
Піліп Піліпавіч завярнуўся, прыкусіў губу і моўчкі выпхнуў Шарыкава ў прыёмную і замкнуў яго. Шарыкаў адразу ж загрымеў кулакамі ў дзверы.
— Не смець! — хворым голасам крыкнуў Піліп Піліпавіч.
— Гэта праўда, гэтакага нахабніка я яшчэ не бачыў, — шматзначна сказаў Фёдар.
Барменталь вырас быццам з-пад зямлі.
— Піліп Піліпавіч, прашу вас, не хвалюйцеся.
Энергічны эскулап адамкнуў дзверы прыёмнай, і адтуль пачуўся яго голас:
— Вы што? У карчме, ці што?
— Гэта правільна, — дадаў рашуча Фёдар, — гэта правільна… Ды яшчэ каб аплявуху…
— Ну што вы, Фёдар, — сумна буркнуў Піліп Піліпавіч.
— Зразумейце, шкада вас…
VІІ
— Не, не і не! — настойліва загаварыў Барменталь. — Закладвайце.
— Ну што вы, дальбог, — забурчаў незадаволена Шарыкаў.
— Дзякуй, доктар, а то мне надакучыла ўжо рабіць заўвагі, — ласкава сказаў Піліп Піліпавіч.
— Усё роўна не дазволю есці, пакуль не закладзяце. Зіна, забярыце ў Шарыкава маянэз.
— Як гэта «забярыце»? — засмуціўся Шарыкаў. — Я зараз закладу.
Левай рукой ён засланіў страву ад Зіны, а правай запхнуў сурвэтку за каўнер і стаў падобны на кліента ў цырульні.
— І, калі ласка, відэльцам, — дадаў Барменталь.
Шарыкаў цяжка ўздыхнуў і пачаў лавіць кавалкі асятрыны ў соўсе.
— Я гарэлачкі вып'ю яшчэ, — сказаў з просьбай у голасе.
— А ці не хопіць вам? — пацікавіўся Барменталь. — Апошнім часам вы прыдружылі да гарэлкі.
— Шкада вам? — пацікавіўся Шарыкаў і зірнуў з-пад ілба.
— Глупства гаворыце… — умяшаўся суровы Піліп Піліпавіч, але Барменталь яго перапыніў:
— Не турбуйцеся, Піліп Піліпавіч, я сам. Вы, Шарыкаў, гаворыце глупства, і абурае, што гаворыце безапеляцыйна і ўпэўнена. Гарэлкі мне, вядома, не шкада, ды яна і не мая, а Піліпа Піліпавіча. Проста — гэта шкодна. Гэта — найперш, а другое — вы і без гарэлкі паводзіце сябе непрыстойна.
Барменталь паказаў на заклеены буфет.
— Зінуля, дайце мне, калі ласка, яшчэ рыбы, — папрасіў прафесар.
Шарыкаў тым часам узяўся за графінчык, пакасіўся на Барменталя і наліў у кілішак.
— Тады і іншым трэба прапанаваць, — сказаў Барменталь, — такім чынам: спачатку Піліпу Піліпавічу, потым мне і толькі тады сабе.
Шарыкаў твар варухнула ледзь прыкметная саркастычная ўсмешка, і ён разліў гарэлку ў кілішкі.
— Вось усё ў вас як на парадзе, — загаварыў ён, — сурвэтку туды, гальштук — сюды, ды ўсё «выбачайце», «калі ласка — мерсі», а так, каб па-сапраўднаму, — гэтага няма. Мучыце самі сябе, як пры царскім рэжыме.
— А як гэта «па-сапраўднаму» — дазвольце даведацца?
Шарыкаў наконт гэтага нічога не адказаў Піліпу Піліпавічу, а падняў кілішак і прамовіў:
— Ну, жадаю, каб усе…
— І вам таксама, — крыху іранічна адгукнуўся Барменталь.
Шарыкаў лінуў гарэлку ў рот, паморшчыўся, кавалачак хлеба паднёс да носа, панюхаў, а потым пракаўтнуў, і ў вачах у яго нагарнуліся слёзы.
— Стаж, — коратка і быццам у забыцці прамовіў Піліп Піліпавіч.
Барменталь здзіўлена глянуў на яго.
— Вінаваты…
— Стаж! — паўтарыў Піліп Піліпавіч, горка кіўнуў галавой. — Тут нічога не зробіш — Клім.
Барменталь з вялікай цікаўнасцю востра паглядзеў Піліпу Піліпавічу ў вочы:
— Вы думаеце, Піліп Піліпавіч?
— Нечага гадаць, упэўнены.
— Няўжо… — прамармытаў Барменталь, змоўк, пакасіўся на Шарыкава.
Той падазрона нахмурыўся.
— Später*… — ціха сказаў Піліп Піліпавіч.
* Пазней (ням.).
— Gut*, — адазваўся асістэнт.
* Добра (ням.).
Зіна прынесла індычку. Барменталь наліў Піліпу Піліпавічу чырвонага віна і прапанаваў Шарыкаву.
— Я не хачу. Я лепш гарэлачкі вып'ю, — твар ягоны заблішчаў, на лбе выступіў пот, ён павесялеў. І Піліп Піліпавіч крыху памякчэў ад віна. Вочы праяснелі, і ён даравальна пазіраў на Шарыкава, чорная галава якога ў сурвэтцы сядзела, як муха ў смятане.