Потым, перамогшыся мяшкамі ў капанне бульбы, нарадзіла яна на паўтара месяца раней. Як і нетрэба лепей. За сакрэт дала акушэрцы парася; у торг гэта працялі Настусю болі, і спекулянт паганяў яе каня пад местачковы шпіталік.
Хлопец хварэў, дзякаваць Богу, як і ў людзей, і зямлі прыйшлося ёй даволі, і хата. Другі муж быў непатрэбны. Сама моцная, бывала, за плугам хадзіла і касу цягала ды і ў лес за дровамі давала рады. — Ад'елаея да нерасту, — зайздросцілі ёй заморанікі.
Дапякалі Настусі нават у вайну, заўдаўшы, што яе Юрачка хаваецца ад вывазаў на работы ў Нямеччыну. З'явіліся жандары, але адступіліся: што пабярэш паеля на кантыгент ад самюткае бабы? I наківалі солтысу, чаму слаба думае!
Кожную наступную ўладу яна ўспрымала як нецярплівейшы гнеў нябёсаў на народ за грахі. Паны секлі бізунамі; свае заеліся вывалакаць у Сібір адзін аднаго; немец прыбіўся — кулю ў лоб ды ў пясок! Прычакалі і пекла: сусед суседа лупіў, са свету зводзіў брат брата (яе качалі і бралі пад сябе заполянскія кавалеры, што з вінтоўкамі рабавалі хутары).
Усякага зазнала, перацярпела. А Сталінка лішне мацюгаюць; з анёламі, пэўна, у раі спявае. Хто ж гэта, каб не ён, мужыка адагнаў бы ад поля і хлява ў горад?! I Настусін не скончыўся б, як дэраш у аглоблях, калі б датрываў... Юрачка стаў тэхнікам на фабрыцы, дык і яго, падлу старога, забраў бы ў сваю блокавую кватэру.
Быццам у пажар кінулі-рынулі ўсё тое, пра што цяперака і падумаць ім не здумаецца.
— Во калі я пані! — папракала Настуся Карабелынікаў паўзабытага за столькі гадоў і гора свайго нябожчыка, дрыпаючы па дыванах. — I ты панам паваляўся б, бы жыд у пярынах, але што ж: цераз работу ад рання да змяркання на той свет без пары пайшоў...
Я з некаторай прыкрасцю зразумеў, што мне ўсё-такі будзе патрэбная ятоная дапамога. Я ведаў пра тое, што ён, Зюнік, урэшце ажаніўся і, бадай, не час мне ісці да яго, маладажона, са справаю; не знойдзецца настрою, гэтае паловы ўдачы. Але, выпадкова, я наткнуўся на Зюніка ў гаражыку пажарнікаў, куды давялося мне зайсці, да тых шмаравозаў, каб пазычыць — у іх — машынавага алею; там выпівалі.
— А я і шукаў цябе, — адразу сказаў быў Зюніку. Ён застыў з чаркаю ў руцэ і, ад нечаканасці, не сцяміў маіх слоў. — Добры дзень, Зюнь. Ну, выпі і дай мне сваю лапку на прывітанне.
Нехта з расчырванелых налівайкаў засмяяўся на тое, непаспешліва і голасна, ад чаго ўсім палягчэла, быццам у нейкай бяспечнай шкодзе.
— А-а, гэта ты, — загаварыў ён. — Падзелімся чаркаю... Не адмаўляй, калі ласка.
— Не, чаму... Мне пагаварыць з табою трэба. Гарэлка смакавала. Яна — не агідная, калі яе піць мала ды ў холад.
Хлопцы пазіралі на мяне неяк з надзеяй. Яны не былі б супроць таго, каб я схадзіў да Ваўчыцы, — за новым паўлітрам. Зюнік падаў мне кавалачак пірага, святочнага, дзеля закусі.
— На, бяры,— сказаў ён.
I гэтым разам — чамусьці — сябрына дружна зарагатала. Коратка, густа.
— Дзякую, Зюнік, — пірожнае пахла цынамонам і ваніліяй. — Яшчэ засталіся, калядныя?..
Мы размаўлялі ўдвух і, усё роўна што на сцэне, выразна. Зюнік здагадваўся, што мая ажыўленасць з'яўляецца прымушонаю і ні ў чым мне не прыдатнаю, штучнай, як той смех з жарту, які, праўду кажучы, якраз абражае, ды нельга паказаць таго па сабе.
Я і Зюнік — пайшлі ад зборні (яны, тыя, таксама здагадныя, — не затрымлівалі нас).
На вуліцы ён сказаў да мяне:
— Хадзем да нас на ёлку.
— Не выпадае, Зюнь, ісці да цябе, — адказваў я. — Сёння ж нядзеля...
—- Кінь ты выкручвацца! — Зюнік злёгку штурхануў мяне. — Хадзем, ну, пайшлі-пайшлі.
— У мяне ж да цябе справа!
— Ну і што? Вельмі добра.
— Дык, можа, я раскажу табе яе — тут?
— Давай, кажы!
І я ўсенька расказаў яму.
Мы сыходзілі ўніз, да мастка. Паінелыя дрэвы бялелі першабытным хараством, ад якога хацелася спяваць. Нават падумалася мне: «Чалавек перш спяваў, а гаварыць навучыўся — потым».
Я, досыць няўважліва, выслухоўваў тлумачэнняў Зюніка аб тым, менавіта, што павінен зрабіць у сваіх захадах... У мяне з'явілася жаданне збегчы на бераг нашае рэчанькі і чыста напіцца вады з яе. Пазіраючы на спакойныя дымы з каміноў хат, я ўяўляў накрухмалены абрус, якім заслана стол, вячэру са смажанінаю...
Пачуў я ад яго:
— На ёлачцы ў нас гараць, ведаеш, даваенныя лямпачкі. У сямі колерах.
— У сямі? — гэта, невядома чаму, уздзівіла мяне.
— Ага, пабачыш. Калі глядзець з панадворка ў тое акно, за якім стаіць ёлка, дык... — Зюнік не знайшоў адпаведнага яму слова.