— Я прайдуся, мама, — сказаў. — Хіба аб'еўся...
— Пахадзі сабе, Андрушка. Будзеш мець лягчэйшы сон,— гаманіла да яго.
— Дзякую, маці, за вячэру.
—. Ці хоць пасмакавала?
— I не пытай: надта ж!
Абышоў сядзібу, забыты сад, узмужнелую асіну, пасаджаную як гранічнае дрэва. За ёю, у нізавіне вёскі,— утульнасць, у якой гультаяваў сабачы брэх. Андрэй — адзін перад краявідам, які маўчыць і маўчаць будзе — вытрывае тут два, мо чатыры дні... Уцячэ? Прыхаваецца? Выдасца стомленым да паўсмерці? Кінецца ў п'янства і забавы? Кожны з'яўляецца ўцекачом ад чагосьці свайго — думак, учынкаў, намераў.
«Капітан можа зайсці, калі толькі спатрэбіцца яму», — прашаптала да Андрэя дурная прыгода.
З Лапіцкіх пагоркаў сцякала першая хваля змроку. Цішыня, бы туман, затыкала вушы. «Людзі п'юць і ад цішыні», — выскачылі аднекуль словы і лёталі, бы раззлаваныя чмялі.
Пастаяў каля ліпы. Гусцела яна на цэлае неба, у чымсьці падобная да ёлкі, з шарыкамі зорак у галіноўі. Кусалі камары. Зайшоў у хлеў, дзе ўзбурыліся, заенчылі куры. Адсунуў засаўку, прачыніў дзвярыны ў пах гною, каб пабачыць, ці часам свіння не матлашыць курыцу, што спрасонпя ўпала ў свінушнік... Баран углядаўся ў Андрэя з рэферэнцкай гатоўнасцю. Карова мела дырэктарскую паважлівасць, да таго сур'ёзную, што аж абыякавую. Падсвінкі па-шафёрску разлягліся ў саломе, выпусціўшы ўгору лапухі вушэй. Ім важней падрамаць. Андрэй выбраўся пахадзіць далей, на шлях. Дзесьці, досыць наперадзе, калясілася з бокў на бок фурманка. Хтосьці валокся на ёй дамоў.
Старанліва сышоў на мяжу, што ніцела тонкай грэбляй сярод узаранага. Каб не быць заўважаным, рушыў да дзічкі. што пасвілася ўпоцемку. Ажно за валун забрыў. Прасцілаўся водар скошанай канюшыны. Андрэй паспадзяваўся, што, апынуўшыся сам, зусім сам, у пустэчы, ён у рэшце рэшт дойдзе да канцавіны напоўніўшых яго, разважанняў.
Ён цямнеў у Разбойніцкім палетку, каб. Перачакаць тупат конскіх капытоў, ноканне мужчынекага голасу, паскрыпванне.
Ля Паповай крушні спатыкнуўся, нямоцна. Раптам пачуўся яму мяккі бег, якраз насупраць. Андрэя працяў жах. Наставіў вочы! Урос у раллю! Падымаліся валасы, волас пры воласе, адзін ля другога. Пот склейваў бялізну з целам. З натугаю зламаў ён у сабе нешта зімняе ды стромкае, адступаў з галавою, перакручанай назад.
Балюча кульнуў на траншэю ля гасцінца.
Дагопаў да мігцеючых вокан. Да парканаў. Аддыхаўся, ухапіўшыся за штыкеціну; гналіся, але пе дагналі!
Штоночы поле асаджвае вёску. Удома Андрэй падумаў з прысмехам, што там, за тым валуном, пэўна, заяц гэта...
Маці не спала.
Спытала:
— Гэта ты, Андрэй?
— Я. — ён запаліў святло ў кухні.
— Куды хадзіў? — чуваць, як павярнулася яна ў пасцелі.
— Куды? — смешна гаварыць праўду. — Хадзіў, мамка, падыхаць чыстым паветрам, — распранаўся. Шнуроўкі ў чаравіках засмаргнуліся.
— Доўга не было цябе,—сказала і аціхла.
Лёг на старой канапе, што стаяла ля супрацьлеглай сцяны спальні. Падлазіла яна са звонам спружынаў, мазоліла папсаванымі часткамі, папярэчніцамі. Ненатуральна падатлівая, бы жывот жанчыны, што ўжо нарадзіла, гэта канапа наўрад ці была прыдатнай для рамонту. Спаннё ў ёй — як у логаве.
Узыходзіў месяц. Ад ягонага бляску пакой стыў.
— Т'абе невыгодна, Андрэй. Трэба будзе купіць ложак, а канапу выкінуць на гарышча... — маці, так адчувалася, думала аб чымсьці бязмерна сумным. Хварэючы на рэўматызм, яна з цяжкасцю засынала.
— Нічога, мама: сплю на гэтай канапішчы, быццам маленечкі.
— Спакойны ты быў, — яна надоўга замаўчала.
«Я ж не сказаў ёй: чаго прыехаў? — успомніў Андрэй. — Сапраўды, хаця яна і здагадваецца. Далікатная ў мяне маці. Неяк не выпадае гаварыць ёй, што я ў сувязі з пісьмом, якое яна прыслала. Іначай не з'явіўся бы? Брыдка! Таму не гавару... — павярнуўея. — З яе цудоўная маці! — У шанаванні, праўда, бывае шмат холаду альбо і варожасці, але не ў маёй мацеркі! Глядзіць на мяне з гэтакім недаверам, што пераходзіць у збянтэжанасць выраслым сынам...»
— Маму, — загаварыў Андрэй. Яна ўздрыгнула. — Як жывецца табе?
— Або ты не ведаеш? — адчула, што ён запытаў так сабе. — Рукі баляць, сынок. Ногі круціць. Зямлю аддам у арэнду.
— Аддай, — не раз гаварылі пра гэта. — Я ж не вярнуся на гаспадарку.
Прамаўчала.
— Пакуль сілы былі, сынок, дык рабіла я гэту зямлю. Цяперака — ледзь агароды здолею дагледзець, — лягла на плечы. — На сябе пакуль зараблю, сынок; фасолі маю, бульбы, буракоў, пару гусей, курачкі (сівую зарэжу табе на каляду), свінчо закалю (кумпякі павэнджу табе), цыбулі прадала... Малака толькі няма дзе заказваць...