На высахлым.
Дальнепуцце пятляла па-дарожнаму.
«Смешны я са сваім асмешваннем уласнай смешнасці! Хто смешны да канца, той перастае ім быць. Гэтаксама і з сур'ёзнасцю», — нялёгка яму таму, што запыніўся ён у айчынных краях, з якіх не дарэшты вырас.
Андрэй сарамнеў, пакудлачаны і выпаўзлы, павернуты да Старога Вострава. Як жа абысці Востраў, не наглядзеўшыся там пагарды маладых да старых! Не звычайная яна, не такая, як адвечная. Уся цяпер — з удачы, што расквітае дабрабытам на крывавых разорах бацькоў. З іх барацьбы супраць несправядлівасці, з якой выраслі чорныя ружы смехаты над імі ж! З іх стомленасці, абяздолення. Пагарднеча тая разлапушваецца, заглушаючы парасткі душэўнасці.
Андрэй Антошка пакіраваў у Беласток. А за ім — годы і цені, песні, забавы, вяселлі, дзяўчаты, замаладыя і застарыя, чарнабрывыя або толькі добрыя, гатовыя для жыцця; хлопцы ля музыкантаў і на вуліцы, равеснікі, сябры, элеганты ў ботах з высокімі халявамі, люстранымі; настаўнікі, якіх любілі ды плакалі па іх, і тыя, якіх ненавідзелі, з якіх скону цешыліся; ветрыкі з-над ставаў, што з землепадобнаю вадою, якую чэрпалі кашом ад бульбы, каб плёскаліся ў ім карасі, гэтыя рэшткі пасляваенных рабункаў мужыкоў, моцных на кулак, але слабых на розум. Казыталі благія згадкі пра начныя вобыскі маладой польскай рэвалюцыі, якой — ад закаханасці ў яе — прабачалася ў шмат чым. Яна снілася маладзеччыне!
Змрачнела ваколіца.
Аслеплены зніжаным сонцам, Андрэй ішоў у бляску, пакуль не пацягнула па спіне адвячоркавым халаданнем. У капіцах сялібаў дзерліся куры, кудахталі, галасілі авечкі і прычытала карова. Ганялі іх, паілі, задавалі корм; як бы цяплей адтуль, ад, напэўна, расчыненых гумнаў, хлявоў, сеняў.
З узгоркаў, голых, як скура дапатопнай жывёліны, сачылі за Андрэем кусты і колькі прастуджаных дрэваў, нявыраслых і брыдкіх. Кустоўе выбягала з далінаў, станавілася на дыбачкі. Валуны абыякава зарасталі, нагадваючы лысіны падземных дырэктараў. У змроку не відаць, як гэтыя лысіны паварочваюцца, кланяюцца, размаўляюць... Быў сход, на якім таўстапузы праныра, усяму вінаваты, адбрэхваўся: — Чаго чапляецеся да мяне? Абліваеце памыямі, каб на вас ліха напала! Пытаецеся, чаму я гэтак учыніў? Не ведаеце? Сапраўды? Дзівакі вы, ды толькі! (—Не круці, кажы! — пакрыквалі на яго.) — Скажу! Таму рабіў так, бо іначай не мог, хочучы вярхам спадабацца! Маё пустазвонне? Няхай, браткі, будзе і так...» (— Не засланяйся самакрытыкай, — перапынялі яго.) — Супраць вярхоў не пасвішчаш. Будзь кожны з вас на маім месцы, рассмакуецца ў пасадзе і зробіць тое ж. Дакладнюсенька! (— Брэшаш!) — Калі кажу няпраўду, дык няхай яно так і застанецца: пажывеце, пагодзіцеся... (— Ты паглядзі на сябе, які ты?! — злаваліся.) — А пагляджу, з цікавасцю пагляджу на сябе, каб пераканацца, што са мною зрабілі? Каб пабачыць... (— Пабач!) — Будзе так, як хочаце: мне ўжо ўсё роўна... (— Як дастанеш па азадку, дык перастане табе быць тэта ўсё роўна!..) — Дастану ці не дастану, гэта таксама пабачым...
Пузатніку задавалі папіць. Дзядзька з вусамі, які рассеўся ля падваконніка, размахаўся. Яму прыйшоўся даспадобы цэлы балаган. Ягоныя вочы-тварагі зіркалі ў публіку па-галчынаму, з птушынай чуйнасцю, каб не закрычацца і, у выпадку патрэбы, мець зручнасць адляцець... Галасам сваім прызнавалі ў нечым рацыю пранырліўцу.
Нязгода з чымсьці з'яўляецца вынікам папярэдняга прызнанпя таго ж.
Ноч абступіла Андрэя ў лесе. Пачуўся трэск, раз — зусім блізкі.
У яго адзеравянела галава. Сунуўся ў цемені, чакаючы, што раптоўна задрыжыць усё ад дзікага галопу чагосьці магутністага, чорнага і безназоўна жахотнага. Яно накінецца па Андрэя: сцісне за шыю, разарве жывот, высмакча кроў! Добра хоць, што ззаду, знячэйку... Азірнуўся. I зараз жа зноў азірнуўся: гасцінец затлеў ад канца ў месячным узыходзе. Нялюдская ўсмешка крывілася на ўчынак Андрэя, быццам наказваючы: «Вярніся, хлопчык, дамоў. Цябе чакае маці. Неспакоіцца ёй! А ты, булава, выбраўся ў пуцце, поначы і з кіём. Не смяшы мяне і людкоў, Андрэй. Кінь гэта, чуеш? Перастань!» — нема віскнуў на Андрэя. Аж ён не сцярпеў месяцу: «Не смейся, гладкатвары! Не будзь вечным кпліўцам! Пасмяяцца лягчэй, чым шчыра праслязіцца. Лепей узыдзі ты вышэй над шляхам, дай мне святла, каб я не боязніўся. Не шпікуй мяне з-за дрэў, выбежы!»
За Перакалам заіржаў конь.
Ад Навінкі нешта гакнула. Перш як бы нехта сякераю па пні, сасновым. Але неўзабаве падбегла рэха, і стала вядома, што там здарылася нядобрае.
У Талькоўшчыне набрахалі на Андрэя сабакі, стварэнні з ідэальнай дурноты ды лізунства. Аддаляўся ад крывалапага плявузгання — за масток на Слоі, за Трысцяное. За Клін.