— Нядобра, — Андрэй уставіўся ў яго: «Няўжо ён браў яе ў шаснаццаць гадоў?»
— Можа цяпер вучыцца, — хапаўся той. — Мая жонка, каб ты толькі бачыў тое, прыгожа піша, літарку да літаркі, ну, люба глядзець!
Андрэй маўклівеў.
— Та-ак, ясна... Яна, праўда, пабрыдчэла...
Разышліся.
«Вось табе, бабулька, і хвартушок! Ясна, ясна, ды аказваецца, ты, брат, ні храна не разумееш! Па-твойму, у дырэкцыі займаюцца адно гожным пісаннем, сабе ды музам, і ў дадатак куртызанствам?» — злосць на вышукоўваючых падмогі вынікае з таго, што з іх нічога не возьмеш, ані зараз, ані ў перспектыве. Хтосьці кажа: я дапамог свайму начальніку! Не верце такому, ён быў вымушаны дапамагчы. Скажа: я ўсё сынам. Не верце і яму, бо ён неспакойны аб старасць. Кажа хто-небудзь: я дапамагаю таму і гэтаму, і тамтому. Ён не гаворыць, што дзеля разліку паслужыцца імі, калі яны памацнеюць. Дапамаганне з'яўляецца вышэйшай формай карысці, зазіркам у далёкае. (Кажўць каля Крынак: «Я дапамагу табе, а ты, калі спатрэбіцца, дапаможаш і мне».)
Андрэй даходзіў да Алеі Першамая, да скрыжавання з зялёна-чырвонымі слепнякамі вулічнай сігналізацыі. Легкавыя машыны старога тыпу, вялізныя жукі, спраўна ўвіхаліся паміж шыракаморднымі разлезамі — аўтобусамі гарадской камунікацыі. Аднак жа адступаліся яны перад дэбільнымі грузавікамі, задыханымі, тупа плюскаючымі бельмамі галавастых шафёрак. У балагане руху час ад часу мігацеў веласіпедыст, на гэтай павучынай прыладзе з нікеляваным розбляскам. Відаць, хто лепшы, а хто толькі прыдатнейшы.
Ён пераходзіў з аднаго свайго свету ў другі.
З таго свету, што складаўся з пісьмовага стала, крэсла — за, крэсла —- перад; з акна і шафы на дакументацыю; з дзвярэй, ад якіх сцелецца дыванок. Паміж сценамі — бзыкаюць думкі. Часам спалохае іх справа, якая празвініць у тэлефоне і якую неўзабаве выпра ў куты ішная, што высыплецца словамі з вуснаў наведвальніка, раздзьмутага рацыяй, бы вярблюд ля вадапою, у халадку аазіса, з храпамі ў асвяжаючай празрыстасці. Свет — са сценаў?
А свет у кватэры: кухня, мэбля, тэлевізар, халадзільнік, званок у дзвярах... Малекула ў структуры звычнасці, з прыцягальнымі палямі. Андрэй спрабаваў поўніцца жыццём, пачуццём месца ў ім. Запасы канчаліся, і час было выбрацца па закупкі.
Пераабуўся ў горшае, узяў сетку на прадукты. Голад падказваў яму, што трэба набраць усяго ды без выбару: хлеба, вэнджанай рыбы, сыру, каўбасы, цукеркаў, гародніны, садавіны, не забыцца па цыбулю і квашаныя агуркі... Паліто дашпіліў ужо ў пад'ездзе.
Пахаладнела.
Не заўважаў прахожых; гнаўся, і яны мільгалі яму побач, быццам бястварыя лялькі на бясконцай сцэне.
Сёй-той казаў Андрэю «добры дзень». Адказваў ім з аглядкаю, няўцямна, называючы гэта «запозненым сумленнем», сваім. Здаралася, што некага пазнаваў здалёку, спераду, глядзеў у яго проста і не вітаўся чамусьці, не скідаў шапку, хаця нецярплівіўся, каб учыніць тое. Сардэчна! Гэта быў ягоны «параліч сумлення».
Андрэю пераступілі дарогу даўно вельмі знаёмыя вочы. Можна пават сказаць, шчыра сяброўскія.
Пабойваўся іх, гэтых памасленых вочак паўселяніна, які зараз лічыць, што лёгка і тлуста зажыў.
— Вітаю цябе, Андрэй.
— Здароў.
Цёплыя далоні, празмерна дагледжаныя.
— Андрэй, ведаеш...
Выслухаў яго з ненатуральнай увагай, пазбягаючы якога-колечы пратэсту. У таго зрок інтэлігента ў першым пакаленні, што якраз сядлае кар'еру, такі здольны, ого, на што толькі хочаш!
— Буду спажываць цыбулю з квашаным агурком. Ты маеш рацыю: гародніна дае арганізму ўстойлівасць ад заразных вірусаў. У Францыі сокам цыбулі вылечваюць эпілепсію, — падтакваў яму Андрэй.
— Ну, кажы, што яшчэ добранькага?
Андрэй, бы той конь, які знаравіўся, усё зварочваў на тэму грыпозу...
Шчасліва Андрэю разышліся.
Страх, гэта вочы? Андрэй, здаецца, не столькі баяўся іх у яго, колькі гідзіўся імі. Або звычайна блага. Было яму, знайшоўшыся перад імі, быццам перад вужакай ці перад дзіўна падумлівай быдляцінай, пра якую вядома, што яна, аднак, не думае, не можа думаць, гэта немагчыма!
Сёння пачуваўся пустым.
Гэта будзе мучыць Андрэя, наводзіць на яго дрымоту, бы тыя перамовы з загадчыкам.
А загадчык да Андрэя:
— Не люблю гультаёў. Ведаеце, пане Андрэй, я асабіста лічу, што грамадскасць можна падзяліць на два наступныя класы: працалюбівых і гультаёў. Мы не ўяўляем сабе, як многа гультаёў. Я сказаў бы, што яны з'яўляюцца пераважнай большасцю, абсалютнай. Гэта ж страшна падумаць: з-за іх існуе вялізная адміністрацыя, устаноўлены законы, правілы, нормы — лабірынты, у якіх чалавек вымушапы сноўдацца наперад ды ўзад, узад ды наперад, а ўсё са страху. Толькі са страху! У лабірынты тыя трапляюць і працавітыя, што асабліва крыўдна... Мы, пан Андрэй, як працаўнікі адміністрацыі з'яўляемся, хэ-хэ-хэ, адным з завулкаў таго лабірынта, значыць, наша дырэкцыя. Не хачу я гэтым нічога дрэннага сказаць: мы выконваем працу, якая была б абсурднай у выпадку адсутнасці класа гультаёў, бо мы — іх страж! Мы ім — паліцыя! — рассмяяўся. — Я з'яўляюся нібы паручнікам у гэтай службе ладу, а вы, хэ-хэ-хэ, выбачайце за такое прыраўнанне, з'яўляецеся маім сяржантам, хэ-хэ-хэ-хэ-хэ...