Андрэй таксама падсмяяўся.
— Кажаце, народ на два класы, хі-хі-хі...
Загадчык разбаўлены:
— Пан Андрэй, ці-іха-а-а, ша-а! Нікому ні слоўца, разумееце: класавая барацьба — узмацняецца! — дастаў насавую хустачку і выцер ёю заплаканыя ад кплівасці вочы. — Хачу вам нешта даць пачытаць...
Паказаў Андрэю напісаны ў чарнавым варыянце праект загаду аб узмацненні працоўнай дысцыпліны ва ўстанове, складзены паводле юрыдычных правілаў, ледзь чытабельны ў шматслоўі, у гэтай махавіне, дзе сяк-так прабіваюцца парасткі яшчэ зялёнай думкі.
— Ну, і як? — пацікавіўся, калі Андрэй скончыў і падпёр бараду. — Моцная рэч, не? Насядзеўся я над гэтым праектам... — ажыўлены. —- Занясу дырэктару. Трэба толькі дадумаць некаторыя фармуліроўкі, напрыклад, наконт паняцця дысцыпліны, дысцыплінаванасці і недысцыплінаванасці. Востра размежаваць іх... — загадчык пстрыкаў пальцамі. — Ёсць дылема: арыентавацца паводле ўзораў вайсковай дысцыпліны ці... Карацей кажучы: узнагароджваць за паслухмянасць ці за адвагу? I яшчэ карацей, ці выканаўца павінен думаць? Сўсветныя прыклады, як мне здаецца, не пацвярджаюць маіх сумненняў...
Андрэй, з міла стуленымі губамі, безнадзееў ад таго, што не ўдавалася яму з выглядам захаплення, якое тут было б надта ж дарэчы. «Скажу, звычайна, што мне падабаецца ўсё тое і што патрэба ў тым — даўняя».
Загадчык загледзеўся ў пазяхаючы рот Лпдрэя, па-кашэчаму бязвольна пазяхаючы.
— Позна, пан Андрэй. Мы загаварыліся, выбачайце.
— Распрацаваны вамі праект загаду — вельмі ж патрэбны. Лічу, што вы памыляецеся, кажучы пра яго несвоечаеовасць. Ён павінен быў з'явіцца, прынамсі, некалькі гадоў раней! — Андрэй: «Як гэта пераканаць яго, што я пазяхнуў менавіта ад захаплення? Здараецца гэтак, чорт вазьмі, што чалавек у захапленні пазяхне! Эмацыянальны кікс». — Дырэктар, а як жа іначай, згодзіцца, пан загадчык. Так! Зрэшты, з чым тут не пагаджацца? Не ад сёння ж вядома, што чым чалавек больш думае, тым цяжэй падагнаць яго пад дысцыпліну. Хіба што зрабіць стаўку на самадысцыпліну? Але тады нашто нам дырэктар? Гэта ж, калі падумаць...
— Я гэтага не сказаў, — перабіў яго загадчык. Ён меў на ўвазе ўзаемазалежнасць, якая наглядаецца паміж інтэлектуальным узроўнем адзінкі і яе здольнасцю да грамадска карыснай дзейнасці, галоўнай умовай эфектыўнасці якой з'яўляецца дысцыплінаванасць. Адной з галоўных.
— Так, так, вядома, што не, — траскатаў над ім, седзячым Андрэй. Ён іначай успрыняў гэтыя словы загадчыка і з перапалоху пасабачэў. — Я, асабіста, лічу, што пан дырэктар патрэбны толькі тады... — ублытваўся. У яго быў добры разлік, але ён дрэнна ўсё гэта рэалізаваў. А разлічваў — наступнае: нагаварыць настолькі дзікага і небяспечнага, каб усё здалося несур'ёзнай балбатнёю!
Загадчык бубніў пальцамі аб стол. Андрэй усё выпраўляў сапсаванае:
— Я вельмі за тое, пан загадчык, каб гэтакі распарадак...
Загадчык:
— Гэта ўсяго толькі праект распарадка. Прытым вельмі недасканалы, — яго настрой папраўляўся.
— Якіх-колечы істотных недахопаў я, прызнацца, не прыкмеціў, — прагучэла, бадай, някепска. Дарэчы ўставіў слоўца «прызнацца».
— Пабачым, — сказаў звычайнае Андрэю. Паглядзеў яму ў вочы, і не без сімпатыі, замаўчаў.
Андрэй зноў заскарагаворыў. Ён перажываў нешта дзіцячае, радасна вісклівае: «Я нічога не баюся, у мяне няма страху, у мяне ёсць чарадзейны спосаб, свая цудадзейная таямніца, простая, як свет белы. Нікому не скажу. ага, не скажу! Чаму гэта з цяжкасцю людзі дадумліваюцца да таго, што не было б і паловы ведаў, калі б яны выключна хвалілі адзін аднаго. Хваленне — гэта самы надзейны і нескладаны інструмент, якім можна паслугоўвацца ўдосталь. Прасцейшы ён ад малатка! Каб хваліць, нічым не трэба сушыць галаву. Пахвале розум, наадварот, перашкаджае, шкодзіць, як хвораму гарэлка. Чым дурнейшая пахвала, тым болей нават сардэчная яна, а значыць — мілая, бо не выклікас сумненняў. Мудрая ж пакідае неспакой, хоць крышынку нездаволенасці чымсьці нязробленым, прапушчаным...»
Ён ужо сам не верыў у тое, што зяхаў ад бесцікавасці. Гутарка з загадчыкам, у сваіх пачатках малаважная, указвала зараз іншыя значэнні яе.